طراحی ویلا برای معلولین: غلبه بر موانع

هرروزه بسیاری از مردم برای رفت‌وآمد در شهر خود، استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی، ورود به یک ساختمان و حتی حرکت مستقل در خانه‌های خود مشکل پیدا می‌کنند. زیرا، اکثریت فضاهای عمومی و خصوصی برای افراد دارای معلولیت قابل دسترسی نیست. طراحی ویلا مناسب معلولین که با نیازهای افراد دارای معلولیت منطبق باشد، نه‌تنها استقلال و برابری را برای همه ارتقا می‌دهد، بلکه به بخش مهمی از بازار مسکن با رشد سریع پاسخ می‌دهد.

اصول طراحی ویلا مناسب معلولین

طراحی ویلا مناسب معلولین مستلزم رعایت اصول خاصی است که بتواند پاسخگوی نیاز این افراد در زمینه دسترسی، ایمنی و آسایش باشد. این اصول باید به‌گونه‌ای اعمال شود که علاوه بر زیبایی و کارایی، حس استقلال و آرامش را برای کاربران فراهم کند. در ادامه به بررسی اصول طراحی ویلای مناسب برای معلولان می‌پردازیم.

1. دسترسی مناسب

دسترسی یکی از مهم‌ترین مسائل در طراحی ویلای مناسب برای معلولان است. طراحی باید به‌گونه‌ای باشد که افراد دارای معلولیت‌های مختلف (حرکتی، بینایی، شنوایی و غیره) بتوانند به تمامی قسمت‌های ویلا دسترسی آسان داشته باشند.

• مسیرهای ورودی و خروجی: به جای پله باید از رمپ استفاده کرد که رمپ‌ها باید دارای شیب مناسب (حداکثر 1:12) باشند. ورودی‌ها باید عریض (حداقل 90 سانتی‌متر) باشد تا امکان عبور ویلچر فراهم شود. درب‌ها باید بدون لبه و دارای دستگیره‌هایی با قابلیت گرفتن آسان باشند.
• مسیرهای داخلی: مسیرهای داخلی باید عریض و بدون مانع باشند و استفاده از کف‌پوش‌های ضد لغزش برای جلوگیری از حوادث ضروری است.

2. طراحی مناسب فضاهای داخلی

طراحی ویلا مناسب معلولین در فضاهای داخلی ویلا باید به‌گونه‌ای طراحی شود که پاسخگوی تمامی نیازهای کاربران باشد.

• آشپزخانه: کابینت‌ها و پیشخوان‌ها باید در ارتفاع مناسب (حدود 70 تا 85 سانتی‌متر) نصب شوند. استفاده از وسایل آشپزخانه با دسترسی آسان و دکمه‌های بزرگ توصیه می‌شود. ضمنا باید فضای باز زیر پیشخوان‌ها برای قرار دادن ویلچر در نظر گرفته شود.
• سرویس بهداشتی: حمام‌ها باید فضای کافی برای حرکت با ویلچر داشته باشند (حداقل 150×150 سانتی‌متر). نصب دستگیره‌های ایمنی در کنار توالت، دوش و وان ضروری است. استفاده از سینک‌های بدون پایه و آینه‌های قابل تنظیم برای افراد با قدهای مختلف توصیه می‌شود.
• اتاق‌خواب: اتاق‌ها باید به اندازه‌ای بزرگ باشند که ویلچرها بتوانند راحت و آزادانه بچرخند. تخت باید دارای ارتفاع مناسب و دسترسی آسان باشد. کلیدهای برق و کنترل‌های محیطی باید در ارتفاع مناسب (حدود 90 سانتی‌متر) نصب شوند.

3. ایمنی در طراحی

ایمنی یکی دیگر از مسائل حیاتی در طراحی ویلا مناسب معلولین است و رعایت این اصول می‌تواند خطرات احتمالی را به حداقل برساند.

• نور مناسب: استفاده از نور مناسب در همه فضاها برای جلوگیری از سایه و مناطق کم‌نور ضروری است. نصب چراغ‌های حسگر حرکتی در مسیرهای پرتردد برای تسهیل حرکت در شب توصیه می‌شود.
• سیستم‌های ایمنی: نصب سیستم‌های اعلام حریق با هشدارهای صوتی و تصویری و دستگیره‌های ضد لغزش در فضاهای مرطوب ضرورت دارد. ضمنا باید حتی‌الامکان از مواد مقاوم در برابر آتش در طراحی داخلی استفاده شود.
• کنترل‌های هوشمند: کاربرد سیستم‌های هوشمند برای کنترل دما، نور و پرده‌ها می‌تواند به استقلال بیشتر افراد معلول کمک کند. استفاده از دستیار صوتی برای کنترل قسمت‌های گوناگون ویلا توصیه می‌شود.

4. طراحی فضای باز

فضای بیرونی ویلا باید هم به‌گونه‌ای باشد که کاربران بتوانند از محیط طبیعی و فضای باز بهره ببرند.

• مسیرها و پیاده روها: مسیرهای بیرونی باید بدون مانع و دارای سطح صاف باشند. استفاده از مصالح ضد لغزش برای مسیرها ضروری است.
• دسترسی به فضاهای تفریحی: استخرها باید دارای رمپ یا آسانسور باشند. فضاهای سبز باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که افراد روی صندلی چرخ‌دار بتوانند به‌راحتی به آن‌ها دسترسی داشته باشند. نصب نیمکت‌ها و مکان‌هایی برای استراحت در فضای باز توصیه می‌شود.

5. رعایت اصول زیبایی‌شناسی

رعایت اصول زیبایی‌شناسی در طراحی ویلا مناسب معلولین باید به‌گونه‌ای باشد که فضا علاوه بر کارآمد بودن، حس آرامش و لذت بصری را نیز به افراد منتقل کند.

• هماهنگی بین فضاها: طراحی باید با استفاده از رنگ‌های ملایم و مطابق با نیاز بصری کاربران انجام شود. استفاده از گیاهان طبیعی و عناصر تزیینی برای ایجاد حس آرامش توصیه می‌شود.
• انعطاف در طراحی: فضاها باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که امکان تغییر در صورت نیاز را فراهم کنند. کاربرد مبلمان مدولار برای انطباق با نیازهای گوناگون کاربران توصیه می‌شود.

طراحی ویلایی مناسب برای معلولان نیازمند توجه به جزییات و رعایت اصول خاصی است که بتواند نیازهای جسمی و روانی این افراد را برطرف کند. ایجاد محیطی امن، در دسترس و زیبا می‌تواند به استقلال و کیفیت زندگی این افراد کمک زیادی کند. با توجه به اهمیت طرح‌های انعطاف‌پذیر و هوشمند، معماران و طراحان می‌توانند با استفاده از فناوری و ایده‌های خلاقانه، فضاهایی کاربردی و دلپذیر برای معلولان عزیز به وجود آورند.

نمونه های طراحی ویلا مناسب معلولین

بر اساس گزارش سازمان ملل متحد (UN)، بیش از یک میلیارد نفر در سراسر جهان با معلولیت، اعم از جسمی یا فکری، زندگی می‌کنند که 80 درصد آن‌ها در کشورهای جنوبی جهان زندگی می‌کنند. علیرغم پیشرفت در حقوق خود، آن‌ها هنوز با موانع قابل توجهی روبرو هستند و در دسترسی به خدمات ضروری مانند مراقبت‌های بهداشتی، آموزش و اشتغال جزو کم برخوردارترین افراد هستند. در این زمینه، معماری مناسب معلولین برای تضمین ایمنی، استقلال فضایی، امکان مشارکت کامل و موثر آن‌ها در جامعه بسیار مهم است.
استراتژی‌های دسترسی به دلیل قوانین متعدد، به‌طور برجسته در ساختمان‌های عمومی مشخص می‌شوند، اما با وجود رشد جمعیت سالمندان و افزایش تعداد ساختمان‌هایی که باید این عامل را در نظر بگیرند، به ندرت در پروژه‌های مسکونی اعمال می‌شوند. در ادامه با نمونه‌های برتر در طراحی ویلا مناسب معلولین آشنا خواهید شد.

1. خانه Maison Bordeaux

در تاریخ معماری معاصر، یکی از مشهورترین پروژه‌های مسکونی Maison Bordeaux است که توسط رم کولهاس در سال 1998 طراحی شد. مشتری که اخیرا از کمر به پایین فلج شده بود، درخواست خانه‌ای با طراحی پویا کرد و اظهار داشت: «من یک خانه پیچیده و برخلاف معمول می‌خواهم که انتظارات مخصوص من را برآورده کند.»
خانه Maison Bordeaux به عنوان نمونه‌ای برتر از معماری و طراحی ویلا مناسب معلولین مشهور است که با موفقیت فضاهای نوآورانه و کاربردی را در هم ادغام می‌کند. این طرح دارای سه سطح به هم پیوسته است که توسط یک آسانسور مرکزی به هم متصل شده‌اند. به طوری که حرکت بین طبقات را تسهیل کرده و به عنوان دفتر کار مشتری عمل می‌کند. همچنین دسترسی به کل خانه را فراهم می‌سازد.

برخلاف Maison Bordeaux که در بافت فرانسوی واقع شده است، خانه‌های انتخاب شده در زیر در آب‌وهوای گرمسیری در سرتاسر آمریکای لاتین ساخته شده‌اند. جایی که چالش‌های اجتماعی و اقتصادی بیشتری وجود دارد، حتی یک نمونه به طور خاص تحت محدودیت‌های شدید بودجه ساخته شده است. با این حال و علی‌رغم این تفاوت‌ها، همه آن‌ها نبوغ در طراحی و دسترسی معلولین به عنوان یک دستورالعمل اساسی را در اولویت‌بندی پروژه قرار داده‌اند.

2. خانه ماریا و خوزه - معمار سرجیو سامپایو + تکتونیکا

خانه ماریا و خوزه که در ایتو برزیل قرار دارد برای یک زوج مسن با چهار فرزند طراحی شده است. نیاز اولیه آن‌ها ایجاد یک اقامتگاه عمدتا یک طبقه به دلیل کاهش تحرک برخی از اعضای خانواده بود. به طوری که نیاز به رعایت استانداردهای دسترسی مانند سطح شیب‌دار، آسانسور و میله‌های دسترسی در حمام‌ها و سایر موارد را ضروری می‌کرد. درنتیجه، برنامه اصلی خانه شامل مناطق اجتماعی، اوقات فراغت و خصوصی در یک بخش واحد توزیع شد که به طور ماهرانه بر روی زمین قرار داشت، بدون اینکه مستقیما با زمین تماس داشته باشد.

3. خانه الاچه - گروه معماری المور

خانه الاچه از گروه معماری المور در جنوب برزیل یک نمونه کامل طراحی ویلا مناسب معلولین است که با بودجه کمتر ساخته شد. خانه به شکلی طراحی شد تا تمام فضاها، ابعاد، مسیرهای گردش و متریال با دقت انتخاب شده و نیازهای گوناگون مشتری را برآورده کند. ویژگی‌های برجسته خانه شامل طبقه‌های بدون نقص و چیدمان فضایی با محیط‌های جادار و هم‌سطح است.

4. خانه مارتا - گروه معماری ناسو

خانه مارتا در مکزیک، بین Malinalco یک سایت باستان‌شناسی و توریستی و Chalma یکی از مهم‌ترین مراکز زیارتی این کشور واقع شده است. این پروژه با کمک یک برنامه دولتی با هدف ترمیم خسارات ناشی از زلزله 2017 ساخته شده است. خانواده متشکل از والدین و دو فرزند بالغ آن‌ها است، مادر سالخورده بوده و در راه رفتن مشکل دارد و پدر هم نابینایی دارد. دو فرزند آن‌ها نیز در چهل‌سالگی با والدین خود زندگی می‌کنند.
موقعیت خانواده و شرایط اعضای آن نقطه شروع پروژه بود که منجر به سه ایده اساسی شد. اول از همه ایجاد مسیرهای گردش خون در دسترس، کارآمد و روشن که استقلال را برای سالمندان امکان‌پذیر می‌کند. دوم ترویج تعامل و همزیستی بین والدین و فرزندان که در عین احترام به حریم خصوصی هر یک باشد. درنهایت، طراحی ویلا مناسب معلولین شامل فضاهایی باشد که اقتصاد مشترک و درآمد اضافی را برای خانواده ترویج و تسهیل کند.

4. خانه رمپ - معمار کوئلیو نتو آرکیتورا

خانه رمپ نیز در برزیل واقع شده است و دارای یک رمپ سخاوتمندانه به عنوان محور ساختاری و ترکیبی آن است که از مناطق گوناگون اقامتگاه عبور می‌کند. ایده اولیه آن ایجاد یک خانه تک طبقه بود که دسترسی به همه اتاق‌ها را ساده می‌کرد.
با این حال، پس از مطالعه زمین، مشخص شد که فرصتی برای لذت بردن از غروب خیره‌کننده خورشید از منظری بالاتر هم وجود دارد. پاسخ معمار کوئلیو نتو آرکیتورا به ادغام دسترسی و قاب‌بندی چشم‌انداز، ایجاد یک سطح شیب‌دار بود. علاوه بر تسهیل حرکت افراد معلول، رمپ به‌عنوان یک عنصر اتصال بین فضای خصوصی و بخش‌های اجتماعی خانه عمل می‌کند.

جمع بندی

طراحی ویلا مناسب معلولین مستلزم رعایت اصول دسترسی و راحتی است. این طرح باید شامل رمپ‌هایی با شیب ملایم، درب‌های عریض برای عبور راحت ویلچر، آسانسور در صورت وجود طبقات و حمام‌های استاندارد با دستگیره‌های ایمن باشد. همچنین سطوح بدون پله، استفاده از کفپوش‌های ضد لغزش و ایجاد فضاهای باز و کارآمد برای حرکت آزاد حائز اهمیت است. تنظیم ارتفاع مناسب برای کلیدها، دستگیره‌ها و کابینت‌ها نیز ضرورت دارد. نور کافی و استفاده از فناوری‌های هوشمند هم تجربه‌ای راحت و ایمن را برای ساکنین فراهم می‌کند. درنهایت طراحی باید با در نظر گرفتن نیازهای خاصو نوع معلولیت فرد انجام شود.