تهران قدیم

از میدان تجریش و خیابان دربندی که به پایین می‌رویم با منظره‌های خاصی از برج‌های سر به فلک کشیده با معماری‌های مدرن تا خانه‌های قدیمی و آجری روبرو می‌شویم. کمی جلوتر به میدان پروفسور حسابی می‌رسیم. میدانی که در یک ضلع آن باغ موزه ایرانی قرار دارد و در ضلع دیگر خانه‌ای با دیوارهای بلند و نمای آجرهای قدیمی و سیمان و سقف شیروانی که تابلوی خیابان پروفسور حسابی بر روی آن خودنمایی می‌کند. کمی جلوتر دری چوبی و سبز پیدا می‌شود که بر بالای آن شعری از سعدی نوشته شده: "به جان زنده‌دلان سعدیا که ملک وجود/ نیارزد آنکه دلی را ز خود بیازاری" و بر روی در، نام دکتر محمود حسابی به چشم می‌خورد. اینجا خانه "دکتر محمود حسابی" است که اکنون موزه‌ای شده است برای آشنایی با این دانشمند بزرگ.

وقتی تهران در سال ۱۱۶۵ خورشیدی پایتخت ایران شد، حدود ۱۰هزار نفر جمعیت داشت و کمابیش دو سوم از زمین‌های درون حصار شهر یا خالی بود یا جایگاه باغ‌ها و کشتزارها. طی ۳۸ سال سلطنت فتحعلیشاه، تهران از حالت نیمه روستایی درآمد و در هیبت شهری نه چندان بزرگ نمودار شد؛ شهری که از قدیم به وجود انارستان‌ها و چنارستان‌های انبوه شهره بود و حالا با داشتن چندین باغ سلطنتی و تعداد زیادی خانه-باغ‌اشرافی، صفت "باغ-شهر" را برازنده خود می‌یافت.

خانه ناصرالدین میرزا را نمی توان توصیف کرد یکی از نادرترین اشکال معماری مسکونی قاجار با سبک و سیاق متفاوت است و به جرات می توان گفت چنین سقف و زیر گنبدی در تمام شهر تهران وجود ندارد، چنانچه اگر تنها عکس­های گنبدخانه بنا را ببینیم، تصور می­نماییم بنا مربوط به شهرهایی همچون کاشان، اصفهان و یزد می­باشد.

روياي شاه، كه به گمان خود مي‌توانست آن را عملي كند، بناي دوبارهء ايران در قالب تمدن بزرگ بود. اما اين رويا تا حدودي مبهم و ضد و نقيض مي‌نمود: او از يك سو مي‌خواست از نيروهاي ايران باستان كمك بگيرد، چون ادعاي جانشيني بلا‌فصل كوروش كبير را داشت، و از سوي ديگر براي تمدن بزرگ به دنبال الگوهايي همچون فرانسه و انگلستان بود. مقايسهء ايران با كشورهاي اروپاي غربي در دههء 60 و 70 ميلا‌دي، اشتباهي تاريخي و كاملا‌ً غيرواقع‌بينانه بود. اما روياهاي سلطنتي بيشتر وقت‌ها ماهيتاً دست نيافتني‌اند و براي عامهء مردم بيش از حد جاه‌طلبانه.

"خیابان نامه" برنامه جدید رادیو فرهنگ است که روایتی مستند از خیابان‌های قدیمی تهران و سایر شهرهای ایران ارائه می‌دهد.