معماری آرامگاه کمال الملک – هوشنگ سیحون

آرامگاه محمد غفاری مشهور به کمال‌ الملک در استان خراسان رضوی، ۲ کیلومتری جنوب شرقی شهر نیشابور، در داخل باغ عطار قرار دارد

باغ عطار، در محوطه تاریخی شادیاخ؛ که یکی از محله‌های کهن‌شهر نیشابور بوده و در حدود یک کیلومتری غرب باغ آرامگاه حکیم عمر خیام نیشابور و امامزاده محمد محروق، قرار دارد.

معماری آرامگاه کمال الملک،  آرامگاه کمال الملک، هوشنگ سیحون

هوشنگ سیحون در سال ۱۳۳۷ طرح بنای جدید آرامگاه کمال الملک را به انجمن آثار ملی پیشنهاد داد. وی در آن سال طی قراردادی با انجمن متعهد شد طرح مقبره کمال الملک را در ۲ ماه تهیه کند و به عنوان ناظر انجمن کار نظارت پروژه را به عهده بگیرد.

معماری آرامگاه کمال الملک،  آرامگاه کمال الملک، هوشنگ سیحون

کار در سال ۱۳۳۸ آغاز شد و پی سازی آرامگاه، نصب استخوان بندی آهنی و کاشیکاری بنا، تهیه و نصب سنگ مزار و نقش برجسته نیم تنه سنگی کمال الملک کار استادابوالحسن صدیقی و احداث دو حوض در محوطه مقبره انجام شد و در سال۱۳۴۲ آرامگاه این نقاش مشهور کشورمان رسما گشایش یافت.

معماری آرامگاه کمال الملک،  آرامگاه کمال الملک، هوشنگ سیحون

بنای آرامگاه کمال‌الملک که در ضلع شمالی مقبره‌ی فریدالدین عطار نیشابوری قرار گرفته، دارای مساحت زیربنای ۲۸ متر مربع و شش ایوانچه‌ی مقعر است که داخل فرورفتگی ایوانچه‌ها، با کاشی معرق نفیس، به رنگ‌های لاجوردی و سفید، زینت یافته است. این بنا، تلفیقی است موزون از معماری سنتی و مدرن که به گونه‌ای نمادین، طاق تویزه و ایوان را در ذهن تداعی می‌نماید. مصالح به کار رفته در بنای آرامگاه، بتون، سنگ، کاشی و … می‌باشد.

بر روی قبر کمال‌الملک، سنگی به ابعاد ۴۶/۳* ۱متر نصب شدهاست. ارتفاع سنگ قبر، ۴۰ سانتی‌متر اکه در بالا به شکل منشوری به ارتفاع ۲۰/۱متر درآمده است. روی منشور یادشده، سه نقش برجسته‌ی نیم‌رخ کمال‌الملک، به طور برجسته بر لوح سنگی نمایان است که به دست استاد هنرمند "ابوالحسن صدیقی" حجاری شده است.

معماری آرامگاه کمال الملک،  آرامگاه کمال الملک، هوشنگ سیحون

این بنا، در نقشه، از دو مدول (پیمون) مربعی‌شکل تشکیل شده، که مستطیلی با تناسب ۱ بر ۲ را می‌سازند. ضلع‌های مربع، در نما با یک قوس نیم‌دایره خودنمایی می‌کنند، حجم بنا از قوس‌هایی متقاطع که بر روی قطرهای مربع زده شده‌اند پدید آمده که این قوس‌های متقاطع، «تاق‌های چهاربخش» را که در معماری سنتی ایران بسیار دیده می‌شوند را تداعی می‌کنند و احتمالاً منبع الهام طراح نیز بوده است. طراح، با بهره‌گیری خلّاقانه از قوس و با پیچشی که در ایده‌ی کلی آن ایجاد کرده، به نتیجه‌ای ظاهراً متفاوت با هندسه‌ای پیچیده دست یافته است. این طرح نوآورانه، با بکارگیری سازه‌ی پوسته‌ای بتنی اجرا شده است.

معماری آرامگاه کمال الملک،  آرامگاه کمال الملک، هوشنگ سیحون

در بنای یادبود کمال الملک، دو نوع قوس، دیده می‌شود: ۱) شش قوس نیم‌دایره‌ی نما که نسبت دهانه به ارتفاع آن‌ها ۱ به ۲/۱ است. ۲) چهار قوس متقاطع که بر روی قطرها دیده می‌شوند. همچنین در پایین قوس‌های اصلی نما، از روبرو، دو قوس کوتاه‌تر نیز وجود دارند که در واقع، تلاقی قوس‌های متقاطع هستند. شاید بتوان گفت حجم کلی بنا از پوسته‌ای سه‌بُعدی در فضا حاصل آمده است که در یک حرکت نرم، دو نوع قوس یاد شده را به هم پیوند می‌دهند. این قوس‌ها و پوشش آن‌ها در بالا، اشکال هندسی مخروطی‌شکلی را به وجود آورده‌اند که ابتکاری هندسی بوده و اوج خلاقیت معماری را در بهره‌گیری از عناصر معماری سنتی ایران، در ترکیبی جدید و موزون، نشان می‌دهد. در این بنا، همچون آرامگاه خیام، هندسه، نقشی شایان توجه دارد و پیوند عمیق این بنا را با نظام معماری ایرانی، برقرار کرده است.

معماری آرامگاه کمال الملک،  آرامگاه کمال الملک، هوشنگ سیحون

 

تزیینات استفاده شده برای آرامگاه کمال الملک، کاشی معرق است که نقوش آن‌ها بسیار هنرمندانه بر روی سطح‌های منحنی نما به‌کار گرفته شده‌اند و به سمت خط تقارن قوس‌ها این نقوش کوچک و کوچک‌تر می‌شوند. به گفته‌ی طراح؛ کاشی معرق، معماری کاشان یعنی زادگاه کمال الملک را یادآور می‌شود. نمای بنا و تزیینات و همچنین رنگ کاشی‌‍‌ها، هماهنگی فراوانی با آرامگاه عطار، که در کنار آن است، دارد، به گونه‌ای که شاید بازدیدکننده، در نگاه نخست، گمان کند که این بناها بخشی از هم هستند. طراح این بنا، استاد هوشنگ سیحون است.

 

معماری آرامگاه کمال الملک،  آرامگاه کمال الملک، هوشنگ سیحون

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *