نیکلای مارکف : زندگینامه و بررسی آثار (بخش دوم)

* دبیرستان البرز (1304): یکی از دبیرستان‌های معتبر و قدیمی شهرتهران است و به خاطر نمای رشته کوه البرز در پس، دبیرستان البرز نام گرفته‌است. این دبیرستان در نزدیکی چهارراه کالج قرار دارد. مساحت کل دبیرستان که بخشی از آن به دانشگاه صنعتی امیرکبیر اختصاص یافته ۴۵ هزار متر مربع است. این دبیرستان ۱۱ هزار مترمربع زیربنا و ۱۰ هزار متر مربع فضای سبز دارد. 

* دانشسرای عالی (1307)

* مدرسه عالی فلاحت (1308)

* خانه استادان مدرسه عالی فلاحت (1308)

*مدرسه جدید دارالفنون (1308): امیرکبیر محل ساختمان را خود شخصاً در مجاورت کاخ‌های سلطنتی و در مکانی که سربازان آموزش نظامی می‌دیدند با موافقت ناصرالدین شاه انتخاب کرد و به میرزارضاخان مهندس تبریزی که یکی از پنج نفر محصل اعزامی به لندن در زمان عباس میرزا بود دستور تهیه نقشه ساختمان را داد. نقشه ساختمان با استفاده از طرح عمارت سربازخانه ولیچ انگلیس در اواخر سال ۱۲۲۹ آماده و محمدتقی معمارباشی به احداث آن مأمور شد و کار را آغاز کرد. قسمت شرقی بنا در سال ۱۲۳۰اتمام یافت. هشتاد سال پس از فعالیت و در سال ۱۳۰۸ ساختمان مدرسه به دستور اعتمادالدوله وزیر وقت معارف تخریب شد و ساختمان فعلی با نقشهٔ مارکوف مهندسی روسی ساخته شد.
 

* زندان قصر(1307): زندان قصر در تاریخ ۱۱ آذرماه ۱۳۰۸ به دست رضا شاه افتتاح گردید. فاز اولیه زندان که در آن زمان افتتاح شد ۱۹۲ اتاق بود با گنجایش ۸۰۰ زندانی.بعدها و تا زمان ساخت زندان اوین در دهه چهل، این زندان تنها زندان پایتخت بود. در این دوران زندان قصر توسعه زیادی پیدا کرد. پس از انقلاب اسلامی ایران این زندان محل حبس زندانیان غیر سیاسی بود. در سال ۱۳۸۳این زندان تعطیل وشهرداری شروع به تخریب بخشهائی از زندان نمود که باپیگیری کانون زندانیان سیاسی قبل از انقلاب با ثبت زندان به عنوان آثار ملی در سازمان میراث فرهنگی ازتخریب آن جلوگیری ومتعاقباوسیله شهرداری به باغ موزه تبدیل گردید.البته در این میان تا قبل از ثبت محل ، زندان زنان سیاسی تخریب شد. سرانجام این باغ موزه در تاریخ 14 آبان ماه 1391 با حضور شهردار تهران و جمعی از هنرمندان برای بازدید عموم رسما" افتتاح گردید.
 

* خانهٔ پروفسور عدل (1310): مارکوف روسی در سال 1310 با تلفیقی از سبک معماری روسی و تزیینات ایرانی، بنایی را در 2700 مترمربع مساحت در تهران، چهارراه سپه، تقاطع خیابان‌های ولی‌عصر (عج) و امام خمینی (ره) ساخت و مدتی بعد، پروفسور عدل، پدر جراحی مدرن ایران در آن ساکن شد. بر اساس گفته‌های وکیل مالک و همچنین نوع معماری، این خانه توسط یک معمار روسی ساخته شده است. خانه پروفسور عدل دارای 2700 متر مربع عرصه و حدود 1000 متر مربع زیربنا، شامل یک طبقه ساختمان اعیانی با زیرزمین همراه با آپارتمان سرایدار و سینمای خانگی است. پلان این خانه از نوع روسی شامل بخش‌های خصوصی، پذیرایی، محل بیتوته مهمان، مطب، منزل سرایدار، راننده، خدمه، همراه با 3 ورودی است. سطوح داخلی بنا با اندود گچ ساده است ولی در سقف از گچبری استفاده شده است. همچنین در بخش شرقی بنا از کاشی‌های خشتی منقوش در ازاره دیوار استفاده شده است. نماهای خارجی این خانه ترکیبی از آجر و گچ سفید بوده و در قسمت رخ بام با گچبری تزئین شده است. این خانه به تملک دولت درآمد و تبدیل به دبیرخانه مجمع تشخیص مصلحت نظام شد. خانه پروفسور عدل در سال 1377 توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره 2081 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
 

* مؤسسه تحقیقات رازی‌ (1310-1312)

* ورزشگاه امجدیه سابق.شهید شیرودی فعلی(1313): ورزشگاه شهید شیرودی (امجدیه) یک ورزشگاه دو و میدانی در تهران است که تا پیش از سال ۱۳۸۸ خورشیدی از ورزشگاه‌های معروف فوتبال در ایران بود و از آن سال دیگر مسابقات فوتبال در آن برگزار نمی‌شود. این ورزشگاه در مجموعه ورزشی شهید شیرودی قرار دارد. ورزشگاه امجدیه در سال ۱۳۰۶ خورشیدی، ده سال پیش از آن که فدراسیون فوتبال ایران تأسیس شود، در باغ اهدایی امجدالسلطنه برپا شد. این ورزشگاه محل بسیاری از رویدادهای تاریخی و به‌یاد ماندنی فوتبال ایران بوده‌است.

* دبیرستان فیروز بهرام (1311): دبیرستان فیروز بهرام از دهش رادمنش بهرامجی بیکاجی به یادگار از فرزندش فیروز که در آغاز شهریور ۱۲۷۴هجری خورشیدی (۱۸۹۵ میلادی) در هندوستان زاییده شده و در هشتم دیماه ۱۲۹۴ (۱۹۱۵) جهان را بدرود گفته‌است بنام دبیرستان فیروز بهرام نامگذاری گردید. این دبیرستان در ۱۸ اردیبهشت ۱۳۱۱ خورشیدی بر روی زمین انجمن زرتشتیان پایه گذارده شد و به سرپرستی نیک اندیش اردشیر کیامنش و به رهنمونی و دستیاریارباب کیخسرو شاهرخ آغاز و انجام و در دوم دی‌ماه همان سال گشایش یافت.
 

* کارخانه و شهرک‌ مسکونی کارخانه قند ورامین (1313): نخستین کارخانه قند ایران و خاورمیانه است که در سال ۱۳۱۳ خورشیدی توسط نیکلای مارکوف، ساخته و در سال ۱۳۸۴ به بخش خصوصی واگذار شده‌است. این کارخانه در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده‌است.

* کارخانه و خانه مدیر کارخانه قند کرج (1313)

* دبیرستان انوشیروان دادگر (1315) : دبیرستان انوشیروان دادگریکی از دبیرستان‌های قدیمی و زرتشتی شهر تهران در خیابان انقلاب، بین خیابان‌های حافظ و ولی‌عصر، کوچه سعید واقع شده و در ضلع شرقی این مدرسه دبیرستان البرز واقع است. وقتی ساخت دبیرستان فیروز بهرام به پایان رسید، ایجاد دبیرستانی مخصوص برای دختران ضروری به نظر آمد. این بنا توسط بانوی خیرخواهی به نام خانم راتن بایی بانجی(جی تاتا) از سلسله موبدان و ساکن نوساری هندوستان با سرمایه اولیه یکصد هزار روپیه ساخته شد.
 

* مسجد امین‌الدوله (1324): خانم فخرالدوله اوایل سلطنت محمد رضا پهلوی به سال 1324 شمسی مبادرت به ساخت مسجدی به نام پدر شوهرش« امین الدوله» نمود . این مسجد در جنوب دروازه شمیران ( میدان ابو علی سینا ) و ضلع شمالی خیابان شهید مشکی و غرب کوچه دوازدهم قرار دارد. ساخت بنای مسجد را به مارکف روسی که آن زمان در معماری ایران از شهرتی بسیار بر خوردار بود ، سپرد . 
 

* کارخانه سیمان تهران

* کلیسای حضرت مریم (1317-1324): کلیسای حضرت مریم مربوط به دوره پهلوی است و در تهران، خیابان میرزا کوچک خان واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۲ بهمن ۱۳۸۱ با شمارهٔ ثبت ۷۲۳۷ به‌عنوان یکی ازآثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. کلیسای حضرت مریم در سال 1324 با هزینه شخصی فردی خیر بنام رومان عیسی یان بنا گردیده و معمار آن نیکلای مارکف بوده‌است. این بنا بین سال‌های ۱۳۲۴ تا ۱۳۴۹ دفتر اصلی و محل سکونت اسقف اعظم ارامنه بوده‌است که بعدها به کلیسای سرکیس مقدس انتقال یافت.
 

* ساختمانِ سینگر: این بنا در چهارراه ِمخبرالدوله تهران واقع است. در ساخت ِ این بنا مارکف معماری ِ اروپایی ِ معمول را دنبال کرد و آن را به صورت ِ نئوکلاسیک ساخت که منعکس کنندهٔ معماری ِ کلاسیک ِ قرن ۱۶ بود.
 

* همکاری در نوسازی سفارت ایتالیا
 

* همکاری در ساخت موزه ایران باستان با طرح آندره گدار
 

* همکاری در ساخت دانشگاه تهران
 

مارکف برای شهرداری تهران کار می‌کرد و ساختمان‌های زیادی در تهران و شهرهای اطراف آن ساخته‌است.
 
 
در تمامی این آثار و دیگرکارهای طراحی و معماری مارکف ویژگی‌های‌ مشترکی می‌توان یافت.قدرت نگاه معمارانه مارکف وقتی دو چندان‌ می‌شود که نه تنها کاربری یناها،بلکه شرایط بحرانی ایران بین‌ سال‌های 1313 تا 1324 (تغییر شاه و جنگ جهانی دوم)چندان در روش شخصی او تأثیری نداشته و شرایط محیطی،ترکیب متقارن و موزون عملکرد بنا با دیدگاه کاربرانش و مهم‌تر از همه تعادل بین‌ عناصر ظاهری عاریت گرفته شده از گذشته با ترکیب‌های متناسب‌ فضایی مدرن و محتوای معماری باستانی ایران همگی به طور متداوم و پیوسته در بناهای ساخته شده مارکف به چشم می‌خورد. بااین‌حال نویسندگان کتاب «معماری نیکلای مارکف» جدای از بررسی اجمالی زمینه‌های مؤثر بر معماری مارکف،با تحلیل موشکافانه این‌ آثار،خواننده را نه تنها با معماری مستقل هر بنا و تعامل مارکف در طراحی آن اشنا می‌کنند،بلکه به طور غیر مستقیم شرایط ایران در مرحله گذار از گذشته به نو را نیز از نظر دور نگه نمی‌دارند. نکته‌ حائز اهمیت در کتاب وجود بخش پایانی«معماری مارکف و مراجع‌ آن»است،چرا که خواننده دقیق پس از مطلعه سوابق تاریخی و تحلیل‌های کارشناسانه هر بنا،نیاز دارد با کلیت آثار مارکف آشنا و مراجع آن به طور یکپارچه به او معرفی شود.ازاین‌رو وجود 561 صفحه متن فارسی و بیش از صد عکس منحصر به فرد در کتاب، باب تازه‌ای از شناخت معمری ایرانیان گذشته نزدیک پیش روی‌ دانشجویان و معماران معاصر و علاقه‌مندان امروزی می‌گشاید تا شاید فتح بابی باشد که چگونه می‌توان میراث معماری معاصر را برای نسل‌های بعدی قابل شناخت کرد.
 
 
مهندسان ویکتور دانیل،بیژن شافعی،سهراب سروشیانی و به طور کلی گروه «معماری تحول در ایران» به درستی با تمرکز و مطالعه روی معمارانی همچون نیکلای مارکف،کریم طاهر زاده بهزاد، گابریل گورکیان،وارطان هوانسیان،پل آبکار،محمد علی فروغی،علی‌ صادق،کیقباد ظفر و رولاند دوبرول و انتشر کتابی همسان مارکف‌ که اختصاصبه معماری کریم طاهر زاده بهزاد داشته،نزدیک به ربع‌ قرن است مطالعات منسجم و فراگیری دارند و با توجه به کمبود اسناد و تغییرات شدید شهر تهران و تخریب آثار معماری در این کلان شهر سختی کار آنها بیشتر معلوم می‌شود.همچنان منتظر انتشار تحقیقات‌ این گروه وکتاب‌های جدید آنها هستیم.
 
 
نویسنده: شاد مهر راستین

برگرفته شده از : تارنما پایگاه تخصصی مجلات نور