گرداوری: نیلوفر محتاط
هنگام طراحی و آفرینش یک ایده، برای تفهیم، تصحیح و ارائه ی آن در زمینه های مختلفی چون نمایش اماکن زیست عمومی، خصوصی، زمینه های فرهنگی، محصولات صنعتی، امور ویژه و ... می توان از ماکت بهره جست. در این بخش قصد داریم مطالبی را درباره ی ماکت معماری و وسایل ساخت آن ارائه دهیم پس با ما همراه باشید.
تعریف ماکت: در حقیقت ماکت از تبدیل طرح دو بعدی روی کاغذ به طرحی سه بعدی و حجمی ایجاد می شود و می تواند با مواد، مصالح و روش های مختلف اجرا شود. در مدارس و اماکن آموزشی و آتلیه های حرفه ای، توجه زیادی به ماکت می شود و از آن به عنوان یکی از بهترین روش های ارائه ی ایده استفاده می گردد.
چرا ماکت می سازیم؟
هنگامی که یک دانشجو یا طراح حرفه ای، طرح دو بعدی خود را با استفاده از ماکت عینیت سه بعدی می بخشد، به سرعت به نقاط ضعف و قوت طرح خود پی برده، در راه تکمیل طرح خود می کوشد. بنابراین، طرح در جهتی صحیح پیش رفته، در زمان، انرژی و هزینه صرفه جویی خواهد شد. به طور کلی، هر اندازه هم تجربه ی طراح زیاد باشد باز با استفاده از ماکت مسائلی را می توان دید و مطرح کرد که تصور آن از روی نقشه مشکل است. اکثر طراحان برای ابداع هر طرح پس از اتودهای اولیه بر روی کاغذ، کار را با ساخت ماکت شروع می کنند و کلیه ی اصلاحات و تجربه ها را روی ماکت انجام می دهند.
زمان ساخت ماکت:
بنا به نوع کار، در سه زمان می توان ماکت را ساخت:
1) قبل از شروع پروژه: برای آشنایی با بخش های مختلف پروژه و کمک به مجریان طرح
2) همزمان با انجام پروژه: برای معرفی و مشخص نمودن میزان پیشروی و محدوده ی کار
3) پس از اتمام پروژه: برای معرفی طرح و مجموعه به افراد مورد نظر
انواع ماکت از نظر اندازه و نوع:
گذشته از این که ماکتها را می توان در سه اندازه ی مختلف کوچک تر، اندازه ی اصلی (1:1) و بزرگتر (Large Scale) ساخت باید گفت که معمولاً ماکتها از نظر کیفیت و ساخت به دو دسته تقسیم می شوند: ماکت های تمرینی یا اتود (پیش ماکت) و ماکت نهایی.
ماکت اتود:
غالب طراحان، به خصوص طراحان ورزیده می دانند که در عین داشتن تجربه ی بالا، باز هم می توان با استفاده از ماکت، بسیاری از مسائل را دید و مطرح کرد که عنوان کردن آن ها بر روی نقشه مشکل خواهد بود. بدین وسیله طراحان خیلی زود به اشتباهات پی می برند و با دیدن ماکت می توانند به سهولت طرح خود را اصلاح کرده و سپس طرح نهایی را بر روی کاغذ بیاورند. بنابراین می بینیم که هدف اصلی طراحان از ساخت ماکت اتود یا تمرین، در واقع کنترل و اصلاح بخش های مختلف طرح از لحاظ تناسبات است. در ماکت اتود لازم نیست که تمام طرح ساخته شود بلکه فقط قسمتی از طرح که در دست بررسی و مطالعه است ساخته می شود یا در صورت ساخت کلیه ی بخش ها، تنها پیکره ی اصلی ساخته می شود و عناصر فرعی کار نمی شوند. یکی دیگر از اهداف طراحان در ساخت ماکت های تمرینی، کنترل حجم های در دست طراحی از جنبه ی ساختار است و آن، زمانی است که طرح مورد نظر، از اشکال پیچیده و نامنظمی تشکیل شده باشد به صورتی که در نقشه قابل درک نباشد.
ماکت نهایی: در روند تصویب طرح های ساختمانی و صنعتی، غالباً افرادی غیر از طراحان مانند کارفرمایان یا اشخاص دیگری که با نقشه های ساختمانی و صنعتی آشنایی ندارند شرکت دارند. با نمایش ماکت های ساخته شده، می توان در انتقال و درک بیش تر طرح ها، به آن ها کمک کرد تا در تصمیم گیری سرعت حاصل گردد. مسلم است که ظاهر تمام شده ی این نوع از ماکت، باید دقت و ظرافت بیشتری داشته باشد و علاوه بر اجزای اصلی (عناصر ماکرو) می بایست کار از دقت لازم در اجزای ریز (عناصر میکرو) نیز برخوردار باشد تا جلوه ی لازم را ایجاد نماید.
شروع ساخت ماکت:
توجه داشته باشید که اگر با دقت و از دریچه ی دیگری به اشیا بنگریم، خواهید دید که بسیاری از مواد و مصالح دورریز می توانند کاربردی به جا و شایسته داشته باشند که هرگز نمی توان مشابه آن ها را در فروشگاههای عرضه ی قطعات ماکت پیدا کرد.
مصالح و روش های ساخت ماکت:
کاغذ و مقوا: با کاغذ و مقوا که تقریباً در دسترس عموم قرار دارد به راحتی می توان ماکت ساخت. این مصالح به نسبت مصالح دیگر ارزان تر هستند و کاربرد آن ها به سهولت امکان پذیر می باشد. اکثر احجام مورد نظر را می توان با تا کردن و برش کاغذ و مقوا به دست آورد. یکی از امتیازات کاغذ و مقوا این است که می توان با ایجاد برش مخصوص، بدون چسب، بعضی از حجم ها را به وجود آورد و از آن جا که در ساخت آن ها چسب مورد استفاده قرار نگرفته است کار تمیزتر جلوه می کند. کاغذ ماکت سازی باید دارای خواص اولیه ای باشد مثلاً به راحتی خم شود و خیلی زود خرد و شکسته نگردد.
انواع کاغذ و مقوای ماکت سازی:
کاغذ و مقوای هیپرو:
کاغذی یک رو بافت است که در ابعاد و رنگ های مختلف ساخته می شود و از آن برای نقاشی استفاده می کنند. کاربرد دیگر آن در ساخت اجسام است که با مرطوب کردن آن، امکان شکل دهی میسر می شود.
مقوای اسفنجی:
مقوا یا فوم های آکوستیک اسفنج دار که در گرافیک و ماکت سازی مورد استفاده واقع می شود.
مقوای پارافین خورده:
برای سهولت در جدا شدن کاغذ یا مقوا از سطح کلاف یا سطح پرس در هنگامی که نیاز به چسباندن موقت بر روی چوب یا تخته سه لایی باشد از مقواهای آغشته به پارافین مایع استفاده می شود.
مقوای ماکت:
مقوای ضخیم و ترد (غیر الاستیک) معمولاً به رنگ های سفید، آبی، خاکستری و مشکی است که برای ساخت ماکت ها و مدل ها به کار می رود.
مقواهای دیگری نیز موجودند که کاربرد بسیار خوبی دارند و در رنگ های مختلف با بافتی ظریف تولید می شوند و ضخامت آن ها نیز متفاوت است. این مقواها تولیدکننده های خاصی دارند. نام بعضی از مقواها به این قرار است: اشتنباخ، فابریانو، پاستل، کانسن و ...
برای ساخت ماکت با مقوا می توانید از قیچی، کاتر، خط کش فلزی و صفحه ی زیر برش استفاده کنید. دقت کنید که تا آنجا که ممکن است برای تمیزی و نظافت کار، باید از به کار بردن چسب خودداری کرد.
فوم (یلوفو، بلوفوم، پلاستوفوم):
الگوهای فومی در آینده باز هم بیشتر گسترش پیدا خواهند کرد. وزن کم و سهولت شکل پذیری، استفاده از آن ها را برای الگوهای بزرگ مناسب می کند. فوم ها به دو دسته ی پلی یورتان و پلاستوفوم (یونولیت) عرضه می شوند و به شکل های ورقه ای یا بلوکی در دسترسند و می توان آن ها را کنده کاری کرد، سوهان زد و به راحتی به شکل های بزرگ درآورد. معمولاً یک سیم المنت برنده ی داغ الکتریکی برای بریدن پلاستوفوم و یلوفوم کاملاً مناسب است. کاتر، سوهان، سنباده، تیغ اره و اره های باریک و هویه، از دیگر وسایل مناسب کار می باشند. فوم ها را می توان با چسب به هم چسباند. برای فوم های زرد، چسب تینری کفاشی بسیار مناسب است زیرا فوم را نمی خورد. ولی چون این چسب پلاستوفوم و یلوفوم را حل می کند برای چسباندن آن ها باید از چسب مخصوص فوم و یا چسب لاتکس بهره جست. فوم های پلی یورتان نسبت به پلاستوفوم بافت بهتری دارند و موقعی که سطح عالی تری مورد نظر است از آن استفاده می شود. فوم ها به شکل مایع و جامد و در حالت بلوکی و ورقه ای در دسترسند. فومها هم به صورت سفت و هم به شکل نرم و قابل انعطاف موجودند. بلوک های پلاستوفومی را می توان با کنده کاری و ابزارهای دیگر شکل داد.
چوب پنبه:
چوب پنبه علاوه بر فرم استوانه ای به شکل ورق نیز عرضه می شود و دارای ضخامت های متفاوتی است. این ماده سوای سبکی به راحتی بریده می شود و به اشکال مختلف درمی آید. صفحات چوب پنبه را به سبب نرمی می توان به شکل منحنی ساخت و در قسمت های مختلف ماکت نصب کرد. صفحات چوب پنبه با چسب چوب، چسب فوم و چسب های تینری به خوبی به هم می چسبند.
گل رس و خمیرها:
استفاده از گل رس از قدیم علاوه بر ساخت محصولات، در مدل سازی و ماکت سازی نیز مورد توجه بوده است. ولی از آنجا که این ماده تا پایان کار می بایست مرطوب نگه داشته می شد، کار کردن با آن با اشکال مواجه بوده است. به همین دلیل رفته رفته به جای آب، در خاک رس از روغن استفاده شد که خشک نمی شد و کار با آن تمیزتر و راحت تر بود.
گچ:
ماکت های گچی نسبت به سایر ماکت ها سابقه ی بیشتری دارند. ولی ماکت سازان فعلی با این تکنیک کمتر اشنا هستند. در گذشته ابتدا طرح را با گل می ساختند و سپس از ماکت گلی، قالب گچی می گرفتند. معمولاً زمانی از ماکت گچی استفاده می شود که ساختن آن با مصالح دیگر مشکل یا غیرعملی باشد. بهتر است برای ساخت گچ از ظروف لاستیکی یا پلاستیکی استفاده شود.
چوب:
در ماکت سازی با چوب، معمولاً از تخته های خیلی نازک (روکشها) استفاده می شود که آن ها را مانند مقوا با تیغ و چاقو و حتی قیچی می توان برید. مانند چوب بالسا که از نمونه های پرکاربرد در ماکت سازی است. این چوب دارای استحکام، سفتی و فرم پذیری با ابزار دستی است و به رنگ های سفید تا زرد روشن و قهوه ای ملایم دیده می شود. استفاده از این چوب ماکت را سبک نموده و سبب تاییدگی هم نمی شود.
آکریلیک (پلکسی گلس):
پلکسی گلس دارای ویژگی هایی است که معمولاً آن را برای کار هنری و صنعتی مناسب می سازد. آکریلیک ماده ای سفت و سبک است (یکی از سبک ترین پلاستیکها) به طوری که حدوداً تنها یک سوم سنگینی آلومینیوم را دارد. این ماده دارای قدرت کششی بالایی است و از نظر قابلیت خم شدن با چوب قابل مقایسه است. این ماده در برابر ترک و حرارت مقاوم است. یکی از امتیازات مهم آن شفاف بودن فوق العاده ی آن است. از این رو برای ساختن ورق های شفاف صنعتی، ساختمانی، تابلوها، مجسمه های هنری و ... به کار می رود. پلکسی به صورت انواع بلوکها، ورقه های نازک و ضخیم، میله و لوله به شکل شفاف یا مات و کدر عرضه می شود. توجه داشته باشید که بهتر است برای چسباندن قطعا پلکسی از چسب حلال استفاده کنید تا اتصالی شبیه جوش فلزات ایجاد شود.
منبع: کتاب حجم شناسی و ماکت سازی نویسنده: عباس افتخاری
تحریریه ی معماری آرل
تعریف ماکت: در حقیقت ماکت از تبدیل طرح دو بعدی روی کاغذ به طرحی سه بعدی و حجمی ایجاد می شود و می تواند با مواد، مصالح و روش های مختلف اجرا شود. در مدارس و اماکن آموزشی و آتلیه های حرفه ای، توجه زیادی به ماکت می شود و از آن به عنوان یکی از بهترین روش های ارائه ی ایده استفاده می گردد.
چرا ماکت می سازیم؟
هنگامی که یک دانشجو یا طراح حرفه ای، طرح دو بعدی خود را با استفاده از ماکت عینیت سه بعدی می بخشد، به سرعت به نقاط ضعف و قوت طرح خود پی برده، در راه تکمیل طرح خود می کوشد. بنابراین، طرح در جهتی صحیح پیش رفته، در زمان، انرژی و هزینه صرفه جویی خواهد شد. به طور کلی، هر اندازه هم تجربه ی طراح زیاد باشد باز با استفاده از ماکت مسائلی را می توان دید و مطرح کرد که تصور آن از روی نقشه مشکل است. اکثر طراحان برای ابداع هر طرح پس از اتودهای اولیه بر روی کاغذ، کار را با ساخت ماکت شروع می کنند و کلیه ی اصلاحات و تجربه ها را روی ماکت انجام می دهند.
زمان ساخت ماکت:
بنا به نوع کار، در سه زمان می توان ماکت را ساخت:
1) قبل از شروع پروژه: برای آشنایی با بخش های مختلف پروژه و کمک به مجریان طرح
2) همزمان با انجام پروژه: برای معرفی و مشخص نمودن میزان پیشروی و محدوده ی کار
3) پس از اتمام پروژه: برای معرفی طرح و مجموعه به افراد مورد نظر
انواع ماکت از نظر اندازه و نوع:
گذشته از این که ماکتها را می توان در سه اندازه ی مختلف کوچک تر، اندازه ی اصلی (1:1) و بزرگتر (Large Scale) ساخت باید گفت که معمولاً ماکتها از نظر کیفیت و ساخت به دو دسته تقسیم می شوند: ماکت های تمرینی یا اتود (پیش ماکت) و ماکت نهایی.
ماکت اتود:
غالب طراحان، به خصوص طراحان ورزیده می دانند که در عین داشتن تجربه ی بالا، باز هم می توان با استفاده از ماکت، بسیاری از مسائل را دید و مطرح کرد که عنوان کردن آن ها بر روی نقشه مشکل خواهد بود. بدین وسیله طراحان خیلی زود به اشتباهات پی می برند و با دیدن ماکت می توانند به سهولت طرح خود را اصلاح کرده و سپس طرح نهایی را بر روی کاغذ بیاورند. بنابراین می بینیم که هدف اصلی طراحان از ساخت ماکت اتود یا تمرین، در واقع کنترل و اصلاح بخش های مختلف طرح از لحاظ تناسبات است. در ماکت اتود لازم نیست که تمام طرح ساخته شود بلکه فقط قسمتی از طرح که در دست بررسی و مطالعه است ساخته می شود یا در صورت ساخت کلیه ی بخش ها، تنها پیکره ی اصلی ساخته می شود و عناصر فرعی کار نمی شوند. یکی دیگر از اهداف طراحان در ساخت ماکت های تمرینی، کنترل حجم های در دست طراحی از جنبه ی ساختار است و آن، زمانی است که طرح مورد نظر، از اشکال پیچیده و نامنظمی تشکیل شده باشد به صورتی که در نقشه قابل درک نباشد.
ماکت نهایی: در روند تصویب طرح های ساختمانی و صنعتی، غالباً افرادی غیر از طراحان مانند کارفرمایان یا اشخاص دیگری که با نقشه های ساختمانی و صنعتی آشنایی ندارند شرکت دارند. با نمایش ماکت های ساخته شده، می توان در انتقال و درک بیش تر طرح ها، به آن ها کمک کرد تا در تصمیم گیری سرعت حاصل گردد. مسلم است که ظاهر تمام شده ی این نوع از ماکت، باید دقت و ظرافت بیشتری داشته باشد و علاوه بر اجزای اصلی (عناصر ماکرو) می بایست کار از دقت لازم در اجزای ریز (عناصر میکرو) نیز برخوردار باشد تا جلوه ی لازم را ایجاد نماید.
شروع ساخت ماکت:
توجه داشته باشید که اگر با دقت و از دریچه ی دیگری به اشیا بنگریم، خواهید دید که بسیاری از مواد و مصالح دورریز می توانند کاربردی به جا و شایسته داشته باشند که هرگز نمی توان مشابه آن ها را در فروشگاههای عرضه ی قطعات ماکت پیدا کرد.
مصالح و روش های ساخت ماکت:
کاغذ و مقوا: با کاغذ و مقوا که تقریباً در دسترس عموم قرار دارد به راحتی می توان ماکت ساخت. این مصالح به نسبت مصالح دیگر ارزان تر هستند و کاربرد آن ها به سهولت امکان پذیر می باشد. اکثر احجام مورد نظر را می توان با تا کردن و برش کاغذ و مقوا به دست آورد. یکی از امتیازات کاغذ و مقوا این است که می توان با ایجاد برش مخصوص، بدون چسب، بعضی از حجم ها را به وجود آورد و از آن جا که در ساخت آن ها چسب مورد استفاده قرار نگرفته است کار تمیزتر جلوه می کند. کاغذ ماکت سازی باید دارای خواص اولیه ای باشد مثلاً به راحتی خم شود و خیلی زود خرد و شکسته نگردد.
انواع کاغذ و مقوای ماکت سازی:
کاغذ و مقوای هیپرو:
کاغذی یک رو بافت است که در ابعاد و رنگ های مختلف ساخته می شود و از آن برای نقاشی استفاده می کنند. کاربرد دیگر آن در ساخت اجسام است که با مرطوب کردن آن، امکان شکل دهی میسر می شود.
مقوای اسفنجی:
مقوا یا فوم های آکوستیک اسفنج دار که در گرافیک و ماکت سازی مورد استفاده واقع می شود.
مقوای پارافین خورده:
برای سهولت در جدا شدن کاغذ یا مقوا از سطح کلاف یا سطح پرس در هنگامی که نیاز به چسباندن موقت بر روی چوب یا تخته سه لایی باشد از مقواهای آغشته به پارافین مایع استفاده می شود.
مقوای ماکت:
مقوای ضخیم و ترد (غیر الاستیک) معمولاً به رنگ های سفید، آبی، خاکستری و مشکی است که برای ساخت ماکت ها و مدل ها به کار می رود.
مقواهای دیگری نیز موجودند که کاربرد بسیار خوبی دارند و در رنگ های مختلف با بافتی ظریف تولید می شوند و ضخامت آن ها نیز متفاوت است. این مقواها تولیدکننده های خاصی دارند. نام بعضی از مقواها به این قرار است: اشتنباخ، فابریانو، پاستل، کانسن و ...
برای ساخت ماکت با مقوا می توانید از قیچی، کاتر، خط کش فلزی و صفحه ی زیر برش استفاده کنید. دقت کنید که تا آنجا که ممکن است برای تمیزی و نظافت کار، باید از به کار بردن چسب خودداری کرد.
فوم (یلوفو، بلوفوم، پلاستوفوم):
الگوهای فومی در آینده باز هم بیشتر گسترش پیدا خواهند کرد. وزن کم و سهولت شکل پذیری، استفاده از آن ها را برای الگوهای بزرگ مناسب می کند. فوم ها به دو دسته ی پلی یورتان و پلاستوفوم (یونولیت) عرضه می شوند و به شکل های ورقه ای یا بلوکی در دسترسند و می توان آن ها را کنده کاری کرد، سوهان زد و به راحتی به شکل های بزرگ درآورد. معمولاً یک سیم المنت برنده ی داغ الکتریکی برای بریدن پلاستوفوم و یلوفوم کاملاً مناسب است. کاتر، سوهان، سنباده، تیغ اره و اره های باریک و هویه، از دیگر وسایل مناسب کار می باشند. فوم ها را می توان با چسب به هم چسباند. برای فوم های زرد، چسب تینری کفاشی بسیار مناسب است زیرا فوم را نمی خورد. ولی چون این چسب پلاستوفوم و یلوفوم را حل می کند برای چسباندن آن ها باید از چسب مخصوص فوم و یا چسب لاتکس بهره جست. فوم های پلی یورتان نسبت به پلاستوفوم بافت بهتری دارند و موقعی که سطح عالی تری مورد نظر است از آن استفاده می شود. فوم ها به شکل مایع و جامد و در حالت بلوکی و ورقه ای در دسترسند. فومها هم به صورت سفت و هم به شکل نرم و قابل انعطاف موجودند. بلوک های پلاستوفومی را می توان با کنده کاری و ابزارهای دیگر شکل داد.
چوب پنبه:
چوب پنبه علاوه بر فرم استوانه ای به شکل ورق نیز عرضه می شود و دارای ضخامت های متفاوتی است. این ماده سوای سبکی به راحتی بریده می شود و به اشکال مختلف درمی آید. صفحات چوب پنبه را به سبب نرمی می توان به شکل منحنی ساخت و در قسمت های مختلف ماکت نصب کرد. صفحات چوب پنبه با چسب چوب، چسب فوم و چسب های تینری به خوبی به هم می چسبند.
گل رس و خمیرها:
استفاده از گل رس از قدیم علاوه بر ساخت محصولات، در مدل سازی و ماکت سازی نیز مورد توجه بوده است. ولی از آنجا که این ماده تا پایان کار می بایست مرطوب نگه داشته می شد، کار کردن با آن با اشکال مواجه بوده است. به همین دلیل رفته رفته به جای آب، در خاک رس از روغن استفاده شد که خشک نمی شد و کار با آن تمیزتر و راحت تر بود.
گچ:
ماکت های گچی نسبت به سایر ماکت ها سابقه ی بیشتری دارند. ولی ماکت سازان فعلی با این تکنیک کمتر اشنا هستند. در گذشته ابتدا طرح را با گل می ساختند و سپس از ماکت گلی، قالب گچی می گرفتند. معمولاً زمانی از ماکت گچی استفاده می شود که ساختن آن با مصالح دیگر مشکل یا غیرعملی باشد. بهتر است برای ساخت گچ از ظروف لاستیکی یا پلاستیکی استفاده شود.
چوب:
در ماکت سازی با چوب، معمولاً از تخته های خیلی نازک (روکشها) استفاده می شود که آن ها را مانند مقوا با تیغ و چاقو و حتی قیچی می توان برید. مانند چوب بالسا که از نمونه های پرکاربرد در ماکت سازی است. این چوب دارای استحکام، سفتی و فرم پذیری با ابزار دستی است و به رنگ های سفید تا زرد روشن و قهوه ای ملایم دیده می شود. استفاده از این چوب ماکت را سبک نموده و سبب تاییدگی هم نمی شود.
آکریلیک (پلکسی گلس):
پلکسی گلس دارای ویژگی هایی است که معمولاً آن را برای کار هنری و صنعتی مناسب می سازد. آکریلیک ماده ای سفت و سبک است (یکی از سبک ترین پلاستیکها) به طوری که حدوداً تنها یک سوم سنگینی آلومینیوم را دارد. این ماده دارای قدرت کششی بالایی است و از نظر قابلیت خم شدن با چوب قابل مقایسه است. این ماده در برابر ترک و حرارت مقاوم است. یکی از امتیازات مهم آن شفاف بودن فوق العاده ی آن است. از این رو برای ساختن ورق های شفاف صنعتی، ساختمانی، تابلوها، مجسمه های هنری و ... به کار می رود. پلکسی به صورت انواع بلوکها، ورقه های نازک و ضخیم، میله و لوله به شکل شفاف یا مات و کدر عرضه می شود. توجه داشته باشید که بهتر است برای چسباندن قطعا پلکسی از چسب حلال استفاده کنید تا اتصالی شبیه جوش فلزات ایجاد شود.
منبع: کتاب حجم شناسی و ماکت سازی نویسنده: عباس افتخاری
تحریریه ی معماری آرل