از کارخانه الکترودسازی دیروز تا مرکز پرورش ایده امروز

کارخانه نوآوری آزادی به عنوان اولین شعبه پارک فناوری پردیس در اتوبان لشکری تهران قرار دارد. پیشینه تاریخی این بنا به کارخانه الکترود سازی آما برمی­گردد که در حدود 60 سال پیش برای اولین بار افتتاح شد. این بنا سالها به عنوان محلی برای ساخت الکترود به کار می­رفت و پس از تصمیم بر توسعه کارخانه، به مکانی دیگر انتقال یافت.
در سال 1380  تصمیم به توسعه و گسترش محصولات کارخانه گرفته می­شود و مکان جدید در خارج شهر برای کارخانه الکترود سازی ساخته شده و کارخانه به آن مکان انتقال پیدا می­کند. بنای قبلی به دلیل قرارگیری در شهر و در مجاورت میدان آزادی و فاز1 شهرک اکباتان، رها شده و به مکانی متروکه تبدیل شده بود. تا اینکه در سال 1396 ، شرکت سرآوا با همکاری پارک علمی فناوری پردیس و معاونت علمی فناوری ریاست جمهوری این بنا را به عنوان مکانی برای مرکز استارتاپ و شتابدهنده ها انتخاب کردند. پس از مذاکره با صاحب کارخانه قدیمی برای بازسازی بنا، این مکان به کارخانه نوآوری آزادی تبدیل شد.
مسئولیت طراحی و بازسازی این بنا به گروه دیبا واگذار گردید.  نماد اصلی مجموعه پس از درخواست کارفرما برای ایجاد نماد نوآوری، توسط گروه دیبا طراحی شد. به گفته تیم طراحی، این نماد برگرفته از محصولات تولیدی کارخانه قدیمی یعنی الکترود و نماد استارتاپ در ادبیات استارتاپی یعنی موشک شکل گرفته و الکترودها را همچون موشکی در حال اوج­گیری بر فراز ساختمان اصلی مجموعه قرار داده اند. کارخانه قدیمی آما در سالهایی که در این مکان قرار داشته است، سعی کرده تا همیشه ظرفیت تولید را افزایش دهد. اولین مواجهه مخاطب با کارخانه نوآوری در بدو ورود از سمت ورودی جنوبی است که ساختمان اصلی مجموعه نیز در این بخش قرار دارد . نمادی که بر فراز ساختمان قرار دارد، هم می تواند یادآور تولید و توسعه در روزهایی که کارخانه آوا در آن قرار داشته باشد و هم نوآوری و اوج گرفتن ایده های امروز گروه­های استارتاپی را نوید دهد. طراحان تصمیم گرفتند تا برای بنای جدید ورودی دومی را نیز از سمت خیابان بیمه 3 در نظر بگیرند و در مسیر ورودی دوم فضاهای عمومی نیز تعبیه کنند.

کارخانه نوآوری آزادی پس از بازسازی و تطبیق کاربری شامل فضاهای مختلفی از جمله ساختمان­های عمومی، بخش­های تعاونی، فضاهای باز و 10 سوله می­باشد. شرکت های مختلفی نیز در این­ بخش­ها مشغول به کارهستند. هم­چنین فضاهای رفاهی در مجموعه نیز در نظر گرفته شده تا محیطی متشکل از کار و زندگی را تشکیل دهد. به دلیل محدودیت هایی که طراحان برای این پروژه داشته اند و هم چنین برای بازتعریف فضاهای جدید برای یک مرکز نوآوری و شتاب­دهنده در دل یک کارخانه متروکه، تفکیک فضای کار اشتراکی با فضاهای عمومی و کنترل آلودگی صوتی به راحتی ممکن نبود. تیم طراحی با درنظر گرفتن دیوارهایی با عرض 2 متر حائلی بین فضای کار اشتراکی و فضاهای عمومی و خدماتی از جمله فضاهای ورود و خروج، اتاق های جلسات، آشپزخانه، سرویس­های بهداشتی و ... ایجاد کردند. فضای بین دیوار را نیز به عنوان کاربری جدید در نظر گرفته و با طراحی خلاقانه به اتاقک­های کوچکی که با کاربری اتاق جلسات کوچک یا اتاق استراحت و اتاق صحبت با تلفن تعریف می­شود در نظر گرفنتد.  به همین منظور، این فضا هم به عنوان حائل سروصدا عمل کرده و هم کاربری لازم و متنوعی را به مجموعه اضافه می­کند. در فضاهایی با این وسعت که  به فضای کار اشتراکی اختصاص داده می­شود نیاز به فضاهای کوچک این­چنین نیز احساس می­شود. این فضا، فضای کاراشتراکی زاویه نام دارد که طرحی از گروه دیبا نیز می­باشد.  هم­چنین راه حل هایی نظیر متریال نمد صنعتی و عایق صوتی در بین جداره استفاده شده است تا این فضاها را هر چه بیشتر در مقابل آلودگی صوتی مصون نگه دارد.
با توجه به و بودجه محدود پروژه، خلاقیت در به­کارگیری مصالح بازیافتی مجموعه باعث شده تا مخاطب حس متفاوتی را از حضور در این مکان داشته باشد. به عنوان مثال صندلی های موجود در حیاط اصلی مجموعه از فلز و چوب ساخته شده که کاملا از مصالح بازیافتی کارخانه استفاده شده است.
ماشین آلات که زمانی برای ساخت الکترود به کار می رفتند و امروزه به وسایلی  بلااستفاده  تبدیل شده بودند، نه تنها از مجموعه خارج نشده بلکه به عنوان نمادی از کارفعالیت در این بنا به یادگار باقی مانده است. این نوع نگاه به طراحی سبب شده تا مخاطب این بنا، تاریخ 60 ساله این کارخانه را نیزبه یاد آورد.
 پلکان های قدیمی کارخانه آما نیز که زمانی انتقال کارگران کارخانه را به سطح بالاتر یا پایین­تر را ممکن می­ساخت، به بخش های دیگری که موردنیاز بوده انتقال داده شده است. استفاده از مصالح بازیافتی نه تنها موجب صرفه جویی در بودجه پروژه شده، بلکه کمک شایانی به حفظ محیط زیست و جلوگیری از افزایش پسماند ساختمانی کرده است.

در حیاط اصلی مجموعه نیز که محل تجمع و رویداد های جمعی است پلازای اصلی کارخانه نوآوری شکل گرفته است. در بخشی از حیاط اصلی پلکانی قرار گرفته که با طراحی هوشمندانه در انتخاب زاویه پلکان، به نماد اوج و شکوفایی ایده ها اشاره دارد. در اتصال دو ورودی اصلی مجموعه نیز حیاطی خطی شکل گرفته که تیم طراحی با استفاده از باغچه های الهام گرفته از توپوگرافی زمین، در مقابل هر سوله یک فضا تولید کرده­اند. با توجه به کاشت درختان و باغچه­ها  محل مکث و فضای نشستن در جلوی هر سوله نیز به وجود آمده است.
ایده تغییر کاربری ساختمان و حتی اجزای ساختمانی باعث ایجاد تنوع درکیفیت فضاها شده و مخاطب را با فضای دوگانه از دیروز و امروز رو به رو می­کند. در حقیقت احیای یک بنای متروکه در دل شهر، سبب صرفه جویی در انرژی و بازیافت مصالح ساختمانی شده و از تخریب یک بنای قدیمی جلوگیری کرده است. هم­چنین پیش بینی شده است که با ایجاد کارخانه نوآوری آزادی، بافت شهری و اجتماعی اطراف نیز به پهنه هایی برای توسعه شرکت های دانش بنیان و استارتاپی تبدیل شود.
 
 گردآورنده: الهام لعل یوسفی
منابع:
باقری، ابوالفضل و هماکاران(1398)، ققنوس نوآوری از خاکستر الکترود :نگاهی به تجربه کارخانه نوآوری آزادی، دانش بنیان فناور، تهران، مرکز ارتباطات و اطلاع رسانی، تابستان 1398.
hamava.ir
roshdana.com
dibats.com