معرفی کتاب طراحی فضاهای شهری، نگرشی بر فرایندی اجتماعی و مکانی

در پی رشد روزافزون صنعت خودروسازی، شکل شهرها به طرز چشمگیری دگرگون شده است. این تحولات به نوعی، زندگی شهروندان و محیط زیست آنان را تهدید می کند. با گسترش مسیرهای سواره در سطح شهرها، سازماندهی فضاهای شهری تا اندازه ای مختل گشته است. به گونه ای که شاید بتوان آن را خالی از اشل انسانی تعبیر کرد. سهم اندکی که به فضاهای پیاده نظیر پیاده رو ها و یا پیاده راه ها اختصاص داده می شود در اثر بی توجهی به سلسله مراتب حرکتی رخ می دهد. مسیری که در گذشته پیوند میان خانه و شهر بود؛ فرد را به تدریج از آرامش خانه به هیاهوی شهر وارد می کرد. این رویکرد نشان از توجه به روح انسان در مقیاس شهر دارد. با وجود آن که نقش پررنگ فضاهای پیاده در محله های مسکونی، می تواند زمینه ساز شکل گیری تعاملات اجتماعی میان ساکنین باشد؛ بی توجهی در تعریف و سازماندهی این فضاها، این زمینه را برچیده است. همچنین تعریف فضاهای دل نشین و مهیّج در محلۀ مسکونی که به گردهمایی عدّه ای از ساکنین در ساعاتی از روز می انجامد؛ نشان از پویایی فضای محله دارد؛ اما هم اکنون محله ها به شیوه ای تعریف می شوند که چنین شرایطی را محقق نمی سازند.

از دیگر نابسامانی های موجود در شهرها عدم یکپارچگی منظر شهری در اثر وجود ساختمان های ناهمگون با شرایط اقلیمی و بافت شهری است؛ که این موضوع در برخی موارد منجر به نوعی آشفتگی بصری می شود.
همچنین توزیع نامتعادل مراکز رفاهی و خدماتی در سطح شهر، جانمایی نادرست برخی کارکردها در فضاهای شهری و ... همگی به ایجاد مشکلات گوناگون در سیستم زندگی شهرنشینی منتهی شده است.
چالش هایی که پیش از این ذکر شد بخشی از مسائلی است که رفع آنها مستلزم عملکرد خلاق در سازماندهی فضا و نیز بررسی تعاملات اجتماعی در مقیاس شهری است. این اقدامات در حوزۀ طراحی شهری صورت می گیرد. طراحی شهری به عنوان فعالیّتی میان رشته ای، به دنبال فراهم آوردن فضایی مطلوب است که ضمن تأمین نیازهای مادی شهروندان در رفع نیازهای روحی آنان نیز کارا باشد. شاید بتوان اصول طراحی شهری را حلقۀ گمشده ای دانست که در فرایند کنونی توسعۀ شهرها نادیده گرفته شده است. طراحی شهری عاملی در متعادل سازی و سامان بخشی عناصر شهری است که در نهایت به ایجاد پیوستگی و یکپارچگی فضای شهر منجر می شود.

کتابی که در ادامه معرفی می شود مفصلاً به بحث و بررسی طراحی فضاهای شهری با رویکرد اجتماعی می پردازد. کتاب« طراحی فضاهای شهری، نگرشی بر فرایندی اجتماعی و مکانی» به قلم علی مدنی پور، دانشیار طراحی شهری و مدیر گروه تحقیق تحصیلات تکمیلی دانشکدۀ معماری، برنامه ریزی و طراحی محیط دانشگاه نیوکاسل انگلستان، به رشتۀ تحریر درآمده است.
این کتاب با بیانی ساده و روان می کوشد ماهیّت فضای شهری را به گونه ای شفاف بیان کند. همچنین بر این نکته تأکید می کند که طراحی فضای شهری به روشی منسجم، هر دو بعد فیزیکی و اجتماعی محیط مصنوع را در بر دارد. به باور نویسنده، همانطور که در طراحی یک فضای معماری، انسان نقشی اساسی و تعیین کننده دارد در مقیاس شهری نیز بایستی انسان ملاک عمل قرار گیرد و طرحی ارائه شود که دامنۀ وسیعی از نیازهای او را در ابعاد مختلف پاسخ دهد.
این کتاب در ابتدا با بیان اصول و مفاهیم طراحی شهری سعی دارد تا بینشی نو به خواننده ارائه دهد و چالش های ذهنی او را بهبود بخشد.  پس از آن به بحث پیرامون فرایند طراحی شهری و ابهاماتی که در این خصوص وجود دارد؛ می پردازد. سپس نظریه های جامعه شناختی در باب شکل گیری شهر و ضدّشهر را عنوان می کند؛ که در کسب آگاهی نسبت به انواع برداشت ها و دیدگاه ها مفید است.

نویسنده در فصل پایانی ، پس از ارائه اطلاعات لازم در درک فضای شهری و طراحی شهری، به جمع بندی، ترکیب و انسجام موضوعات می پردازد و طراحی فضای شهری را مطابق با روند مدّ نظر بیان می کند. وی بر این باور است که برای طراحی فضای شهری مطلوب، آن چنان که متصوّر هستیم؛ بایستی فضای شهری را در بستری اجتماعی-مکانی مورد مطالعه قرار دهیم؛ یعنی فضای فیزیکی را به همراه ابعاد اجتماعی و روانشناختی آن در نظر بگیریم. در این صورت رویکرد جامعی حاصل می شود که به خلق فضای شهری مؤفق می انجامد.

مشخصات فنی کتاب:
عنوان: طراحی فضاهای شهری، نگرشی بر فرایندی اجتماعی و مکانی
پدیدآور: علی مدنی پور
ترجمه: فرهاد مرتضایی
ناشر: شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری
قطع کتاب: وزیری
تعداد صفحات: 330
موضوع: شهرسازی- طراحی شهری- معماری و جامعه


تحریریه معماری آرل
نگارنده: منیژه قاضیا