تکنیک های افزایش خلاقیت در فرایند طراحی معماری

با توجه به آنچه امروزه در جهان پیرامون شاهد آن هستیم؛ نیاز به خلاقیت جهت پیشبرد مسائل در تمام زمینه ها امری ضروری است. اما آن چه در پرده ای از ابهام است مفهوم خلافیت به شکل ملموس و کاربرد آن در ابعاد مختلف است. متداولترین برداشت از خلاقیت وجود اندیشه ای نوین در فرد است. اما به بیان جامع تر می توان خلاقیت را توانایی تجسم ، پیش بینی و ارائه ایده های تازه در جهت حل مسئله دانست. به عبارت دیگر خلاقیت واکنش انسان به مسائلی است که برای آنها راه حل های پیش ساخته وجود ندارد.

معمار در مواجهه با یک مسئله طراحی ، عمدتاً به دنبال پاسخی متناسب با شرایط، نیازها و اهداف پروژه است؛ از این رو فرایند طراحی پیوندی گسست ناپذیر با مفهوم خلاقیت دارد. پرورش ذهن و به کار بستن روش های مناسب در طراحی ، گامی مؤثر در ارتقاء تفکر خلاق است.
با توجه به اینکه خلاقیت یک فرایند ذهنی است و منجر به ارائه راهبردی نو می شود ؛ مانند هر فرایند تولیدی دیگر، تکنیک هایی دارد. در ادامه راهکارهایی از معمار معاصر ، کامران افشارنادری جهت افزایش خلاقیت در فرایند طراحی معماری به اختصار بیان می شود.

1-نمایش ارزش :

از دیدگاه زیبایی شناسی ارزش هر عنصر ادراکی در مقابل متضادش به نمایش در می آید. هر فرم معماری چنانچه از اجزایی تشکیل شده باشد می تواند دارای تضاد باشد و این تضاد گذشته از ایجاد تعادل کلی ، باعث افزایش ارزش عناصر می شود.
نظم و بی نظمی ، پر و خالی ، سبکی و سنگینی ، طبیعی و مصنوعی ، نو و قدیمی از جمله تضادهایی است که کاربرد آن ها در طرح معماری به بیان ارزش منجر می شود.

2-ابهام :

نقطه مقابل « نمایش ارزش» ایجاد ابهام است. به کمک تضاد می توان ویژگی های متفاوت ساختمان را مورد تأکید قرار داد و تمایزها را به نمایش گذاشت.
ابهام تکنیک ظریفی است که از طریق آن تمایزها تا حد نامحسوس شدن کاهش می یابند. در واقع ابهام مرز میان تضاد و تشابه است و به همین جهت ارزش مضاعف را برای عناصر ساختمان به وجود می آورد و نوعی ترفند بصری محسوب می شود. مثلاً از بین بردن تمایز درون و برون ، ابهام ایجاد می کند.

3-تنش :

زمانی که فرم بنا و یا سیستم سازه ای آن ، عادات چشم را بر هم زند تنش ایجاد می شود. ساختمان هایی که با بهره گیری از تکنولوژی پیشرفته ( نظیر سازه های کابلی یا خرپایی و ...) اجرا می شود ؛ با القای تصور غلبه بر جاذبه ، شگفتی مخاطب را بر می انگیزند و با ایجاد تنش به جذابیت بصری پروژه کمک می کنند.

4- ساختارشکنی:

گسستن فرم ها و ترکیب مجدد آنها به خلق فرم های بدیع می انجامد. لذا ایجاد پیوند های تازه میان اجزای مختلف فرم و تغییر در آرایش آنها می تواند پاسخی مطلوب به بستر و شرایط پروژه باشد. بنابراین فروپاشی و برپایی مجدد فرم به نحوی که چالش مورد نظر را مرتفع سازد از جمله تکنیک هایی است که خبر از خلاقیت معمار می دهد.

5-استعاره های محسوس و نامحسوس :

تصویر یک ایده در ذهن معمار که زمینه ی خلق یک فرم را ایجاد می کند می تواند تحت تأثیر مفاهیم انسانی، بصری و مادی قرار گیرد. مفاهیمی مانند فردیت ، فرهنگ ، سنّت و ...
در صورتی که بنا تحت تأثیر مفاهیمی از این قبیل طرح ریزی و اجرا شود ؛ استعاره  صورت گرفته  و مفهومی در قالب یک بنا عینیت یافته است.

6-پارادوکس و متافیزیک:

در این شیوه معمار با ایده گرفتن از ویژگی های متضاد با ویژگی های فرم اصلی ، به ایده ای نوآورانه می رسد که به دلیل این تضاد در مفهوم ، پارادوکس گفته می شود. مثلا ایده ای از جنس خشم پایه ی طراحی فضایی آرامش بخش می شود و معمار با به کارگیری خلاقیت خویش فرایند طراحی را تا دست یافتن به محصول نهایی پیش می برد.


تحریریه معماری آرل
منیژه قاضیا
منبع : مقاله " تکنیک های خلاقیت" . کامران افشار نادری