ساختمان مسکونی و تجاری عمارت خورشید

تلاش و جدال برای اجرای عمارت خورشید در باغ شهر و  محله ای آجری 400 دستگاه ( محله یزدی ها )  که امروزه دیگر نیست. در طی چند دهه گذشته استان البرز به علت بهره برداری های بیش از اندازه و ساخت ساز های بی رویه ، به شهری پر از تشویش و نا به سامان درحوزه زیباسازی  معماری و شهرسازی تبدیل شده است که کمتر ارتباطی با آنچه که بوده و میتوانسته باشد دارد . شهری مدرن و ایرانی که به همت یک تاجر یزدی روند رو به رشد ی را پیش گرفته بود. مردی که با سرمایه و پشتکار خود پایه‌ی صنعت کشور را تقویت و منطقه‌ای ایجاد نمود که هنوز که هنوز است از طبیعت و صنعت آن سخن می گویند.

تاجر یزدی متولد سال 1277 که باعث پیشرفت کرج، صنعت ایران و ایجاد شغل برای جمع کثیری در دهه سی گردید. حدود نیم قرن پیش، که یزد درگیر خشکسالی، قحطی و بیکاری شد، گروه هایی از یزدیان برای یافتن مکانی مناسب به جهت اسکان و سرمایه گذاری به منطقه کرج مهاجرت نمودند، که حضور برخی سرمایه گزاران خیران همچون “حاج محمدصادق فاتح یزدی” باعث رونق اقتصاد و بازار کار در کرج پیش از انقلاب شد. فاتح به موازات فعالیت‌های صنعتی خویش، با کمک یک مهندس روسی  به اسم" نیکلای مارکف "، شروع به قطعه‌بندی زمین‌های اطراف و خیابان‌کشی آن‌ها می‌کند که در نهایت دو محله «چهارصد دستگاه» و «جهانشهر» ایجاد می شود.۴۰۰ دستگاه ، به عنوان یک مجموعه ۴۰۰ واحدی برای سکونت کارگران در نظر گرفته شده بود که تنها ۲۰۰ واحد آن اجرایی شد.

این تقسیم‌بندی در خود، نوعی از قشربندی اجتماعی را رعایت کرده است. در بخش جنوبی یا ۴۰۰ دستگاه، کوچه‌ها و خیابان‌های باریک‌تر و خانه‌هایی با متراژ کمتر تعریف شده‌اند اما در بخش شمالی، خیابان‌ها و کوچه‌ها پهن‌تر بوده و متراژ قطعات مسکونی بزرگ‌تر می‌شود.. مسجد جامع چهارصد دستگاه نیز از دیگر ساخت و سازهای خدماتی او در ۴۰۰ دستگاه است که کماکان پا برجاست.
درختان کهنسالی که امروزه به علت ساخت و ساز بی رویه در حال قطع شدن هستند.

در میان کارهای فاتح، آنچه بیش از دیگر کارهایش به همان قوت پیشین پابرجاست درخت‌های کهن سالی هستند که هنوز هم جهانشر را از دیگر بخش‌های شهر کرج متمایز می‌کنند. بخش قابل توجهی از زمین‌های سبز و پارک‌های امروز کرج، حاصل فعالیت‌های اقتصادی و کشاورزی فاتح است. امروز، باغ‌های جهانشهر یکی از سرمایه‌های محیط زیستی کرج محسوب می‌شود و در تعریف کرج به عنوان یک باغ‌شهر نقش به سزایی دارند. در کنار این باغ‌ها، کاشت درخت در حاشیه خیابان‌های جهانشهر نیز جالب توجه است. درخت‌هایی که هنوز با ساختمان‌های سر به فلک کشیده جهانشهر، زورآزمایی می‌کنند. اما در منطقه چهارصد دستگاه متاسفانه اثری دیگر از این درخت ها نمانده است و هر روز از تعدادشان کم می شود و جای خود را به ساختمان ها می دهند.

پروژه ای که در منطقه ضعیف  به لحاظ اقتصادی قرار داشت و سرمایه گذارانش جز اقتصاد دغدغه دیگری نداشتند و ضلع غرب آن 64 سانتی متر بیشتر نبود. 

هنگامی که طراحی این پروژه به دست ما سپرده شد ، مشکلات متعددی از جمله شکل نامنظم هندسی ، درخواست های صرفا اقتصادی کارفرما ،  موقعیت ضعیف منطقه  به لحاظ اقتصادی  و موقعیت سایت  به لحاظ تاریخچه ای که در گذشته داشت ، دست مارا  برای مانور روی طراحی فضا ، بخشیدن بخشی از فضا به شهر و بازی با فرم می بست و مارا بر آن داشت تا به هر زحمت،  راهکار و  مرز مشترکی میان نیاز های کارفرما و اهدافمان که چیزی جز جلب توجه به هویت و کالبد فراموش شده و ممانعت از قطع بی رویه درختان واجد ارزشی که روز به روز از مقدارشان کاسته میشد نبود برقرار کنیم.

برای طراحی پروژه در صدد آن بودیم که کلیت فرم از عناصر معماری ایرانی تا حد امکان برخوردار باشد تا با موقعیت مناسبی که به لحاظ سایت در منطقه یزدی نشین ها دارد بتواند به عنوان یک landmark  معرف روز ها و خاطرات خوش برای ساکنان امروزی چهارصد دستگاه که اغلب بومی هستند باشد . برای اینکه بتوانیم پروژه را به اجرا برسانیم میبایست از لحاظ اقتصادی و کنترل هزینه ها به این در و آن در میزدیم تا با هزینه کم در خرید و اجرت بتوانیم همکاران را مجاب نماییم تا مارا در انجام این مهم حمایت کنند ، اقتصاد  و منطقه ضعیف اجتماعی  پروژه بزرگترین معضل برای توجیح اجرای طرح برای کارفرما  بود اما با آزمایش و خطاهای فراوان  برای ما ، تهدیدی بود که به فرصت تبدیل شد ، با توجه به سه بر بودن ملک ، می بایست خانه از نورگیری مناسب و تهویه مطلوب برخوردار باشد.

مصالح به کار برده شده به لحاظ هم خوانی با آنچه در گذشته در این محل بوده انتخاب شد که مصالحی طبیعی به شمار می آمد و با تاکید بر طبیعت و درختانی که به دنبال حمایت از آن بودیم هماهنگ تر بود و هیچ نوع مغایرتی با بافت و فرهنگ و اقتصاد منطقه هم نداشت .به منظور هماهنگی معماری این پروزه با معماری ایرانی که در گذشته نیز محله با آن آشنایی داشت به دنبال تجربه ی همزمان بهره گیری مناسب از نور ، تهویه در جهت باد های مطلوب ، پویایی ، محرمیت و شفافیت در کنار یکدیگر بودیم.

با توجه به درختان با ارزش منطقه و جهت نوعی فرهنگ سازی برای متوقف کردن قطع درختان ، کانسپت بافت نما از امتداد درختان کنار سایت روی نما شکل گرفت که برای تداعی کردن چین و شکست های درختان و ایجاد محرمیت نسبی به طراحی پنل متحرک چوبی پرداختیم که با هزینه کم امکان اجرا پیدا کند و در داخل نیز علاوه با توجه به مکان قرارگیری پنجره ها و قاب کردن تصویر درختان بیرونی ، یک دیوار نزدیک درب ورودی به معنای احترام به طبیعت و ورود نور به صورت منحنی ونمادین  به نشینمن کشیده می شود.

با توجه به عملکرد فضا و محدوده آسایش نسبت به ساعات تابش آفتابه  از زمان طلوع تا غروب ، قرارگیری هرفضا از صبخانه خوری گرفته تا اتاق های خواب ، از شرق تا غرب با توجه به امتداد و کشیدگی شرقی و غربی ملک لکه گذاری فضا ها انجام شد.  فضای عمومی و آشپزخانه و ناهارخوری در ضلع شرق و جنوب شرقی و فضای خصوصی و نیمه خصوصی و عملکردی در ضلع جنوبی و جنوب غربی و غرب . همچنین برای بهره گیری بهتر از نور، پله ارتباطی در طبقه دوم  از ضلع جنوب به ضلع  شمال جابه جا شده است، در نهایت فرم نیز باحفظ الویت های کانسپت در معرفی خود در فضا  تا اندازه قابل توجهی در تعامل با فضای داخلی به یک وحدت جامع رسید و عملکرد همگام با هویت در طراحی پلان مورد توجه قرار گرفت. حرکت و تغییر جهت پنل ها  امکان پویایی و سایه اندازی مناسب به جهت جذابیت در نما را ایجاد کرد که بی تردید به گونه ای معرف تغییر و گذشت زمان برای تشخیص و لمس حرکت خورشید در طول روز می باشد. 

مشخصات پروژه :

نام پروژه : ساختمان مسکونی و تجاری عمارت خورشید
کاربری بنا : مسکونی -  تجاری
سال شروع و خاتمه  : 92-94
مساحت زمین : 155 متر
بنای کل : 1200 متر
اسکلت  : بتنی  ، سقف : کرومیت
تاسیسات سرمایش و گرمایش  : داکت اسپیلت
یدئولوژی طرح و کانسپت طراحی  :  منطقه گرایی انتقادی ، پایداری اجتماعی ، زمینه گرایی
Low budget + Middle Area+ Low Tech+Contextual Architecture



تحریریه معماری آرل
منبع : استودیو صفار