توجه به اندیشیدن به مثابه مهارت، به جای موهبت، اولین گام برای انجام دادن کاری در جهت بهبود آن مهارت است. ( ادوارد دی بونو ، عملی اندیشیدن)
طراحی در زمان حاضر امری است پیچیده که مستلزم تفکر، تجزیه و تحلیل و شناخت کافی نسبت به مسئله ی مورد نظر است. چنانچه این مسئله به درستی و با نگرش همه جانبه درک شود می تواند به پاسخ مطلوب دست یابد.
علی رغم تصور عام مبنی بر شناخت ماهیت واژه ی « طراحی »، معانی و مفاهیم متفاوتی از آن دریافت می شود . برای مثال یک مهندس سازه ممکن است فرایند محاسبه ی ابعاد تیری را در ساختمان ، طراحی بنامد یا یک طراح مد که مشغول خلق مجموعه های جدید است ؛ از این فعالیت با عنوان « طراحی » یاد کند.
در اکثر موارد تحقق طراحی در عین برخورداری از تخیل بصری و توانایی طراحی، مستلزم دانش و مهارت فنی قابل ملاحظه ای نیز است.
کتاب طراحان چگونه می اندیشند، که در ادامه معرفی می شود با تمرکز بر طراحی به مثابه ی فرایند و نه صرفاً محصول نهایی ؛ در پی پاسخ به سوالاتی است که شاید در ذهن اغلب دوستداران دنیای طراحی که به نوعی با این واژه سر و کار دارند ؛ وجود دارد.
محتوای کتاب طراحان چگونه می اندیشند، در قالب 3 بخش دسته بندی و ارائه شده که در ادامه مختصراً به آن می پردازیم.
طراحی چیست؟
طراحی مستلزم فرآیند ذهنی پیچیده ای از توانایی، دست یافتن به انوا ع زیادی از اطلاعات، در آمیختن آنها در مجموعه ای منسجم از ایده ها و نهایتاً به وجود آوردن شکلی تحقق یافته از آن ایده هاست.
طراحی بومی یا افزارمندانه: پیوند بسیار نزدیکی میان طراحی و ساخت در روش بومی وجود دارد . برای مثال اسکیمو ها نیازی به معمار ندارند تا کلبه ی یخی برای زندگی آنها طراحی کند.
در واقع مفهوم طراحی و ساخت آن چنان به یکدیگر گره خورده که خدمات کامل هر دو به یکباره ارائه میشود و محصول نهایی به صورت پاسخی منسجم به مسئله درمی آید.
حرفه ای شدن طراحی : در دنیای جدید غرب، مسئله ی طراحی به سمت اندیشه های نو در حرکت است و غالباً دیدگاه افراد نیز قدری تفاوت دارد. برای مثال طراحی یک خانه ی متوسط انگلیسی نیازمند گروه های متتخصص در حوزه های مختلف می باشد. مهندس معمار طراحی فضای خانه را انجام می دهد ؛ برنامه ریز شهری زمین را تعیین می کند و طراحی مبلمان و سایر ملزومات خانه را افراد فعال در این زمینه به انجام میرسانند و گروهی نیز وظیفه ی ساخت آنها را بر عهده دارند.
همانطور که ملاحظه می کنید امروزه طراحی و ساخت از مفهوم گذشته ی خود فاصله گرفته و به وجود تیم های متخصص که در هماهنگی با یکدیگر عمل می کنند ؛ نیاز است.
کریستوفر الکساندر در باب تغییر و تحول نقش طراح بر این باور است که وقتی در جامعه ای تغییری ناگهانی و سریع پیش می آید که از نظر فرهنگی برگشت ناپذیر باشد، روش طراحی ناخودآگاه مبتنی بر افزارمندی به ناگزیر باید جای خود را به فرایند آگاهانه ی حرفه ای شده بدهد. این تغییرات در پی تماس با جوامع پیشرفته چه در شکل تهاجم و استعمار و یا کمک های خارجی به کشورهای توسعه نیافته ، رخ می دهد.
فرایند سنتی طراحی : جدایی طراحی از ساخت ابتدا نه تنها منجر به انزوای طراح نشد بلکه او را در مرکز توجه قرار داد . یه دنبال این تحولات ، دستاورد فردی به رسمیت شناخته شد که در اصطلاح آموزشی به نظام استاد و شاگردی آموزش طراحی منجر شد.
طراحی از راه ترسیم
جدایی طراح از روند ساخت به نقشی محوری برای نقشه منجر می شود. در شیوه ی سنتی نقشه اولین و رایج ترین راه ارائه دستورالعمل های ساخت محسوب می شود. دانلد شون طراح را کسی توصیف می کند که « گفت و گویی با نقشه دارد. » نقش ترسیم و کشیدن نقشه در فرایند طراحی چنان محوری است که جونز کل فرایند را « طراحی از راه ترسیم » می نامد.
مزایا و معایب :
طراح با دیدن نقشه در می یابد که طرح نهایی چگونه خواهد بود ولی در نمی یابد که چگونه باید کار کند.
ظاهر نقشه ها می تواند گمراه کننده باشد. نقشه ها مبتنی بر علائم قراردادی و به ندرت مرتبط با تجربه ی مستقیم است . برای مثال برش افقی نمایش بسیار ضعیفی از تجربه ی حرکت در بناست.
طراحی از راه علم
الکساندر روشی را برای سازمان دادن به مسائل طراحی روشی را پیشنهاد کرد که طراحان را قادر می ساخت به بیانی تصویری در مسائل نادیدنی دست یابند. وی در کتاب مشهورش با عنوان «یادداشت هایی بر ترکیب فرم » فرایند طراحی متکی به میز نقشه کشی را در دستیابی به نتیجه ی رضایت بخش امری خوش بینانه تلقی میکند.
نقش های آینده ی طراح
نقش محافظه کارانه : طراحان هم با مشتری و هم با سازنده بی ارتباط باقی می مانند.
راه میانه : طراحان به عنوان متخصصان حرفه ای صاحب صلاحیت استفاده کنندگان از طرح هایشان را در فرآیند طراحی درگیر می کنند.
مسیر فرایند طراحی
امروزه فرایند طراحی به دغدغه ی طراحان بدل شده است و همگی سعی بر آن دارند تا نموداری برای این مراحل به دست دهند تا ابهامات موجود در این حوزه را رفع کند . بسیاری از دانشجویان ، فارغ التحصیلان و افراد تازه کار در حیطه ی طراحی با سوالات بسیاری مواجه می شوند ؛ برای مثال طراحی را از کجا شروع کنیم ؟ آیا برای رسیدن به یک طرح مطلوب ، باید مراحل خاصی را طی کنیم ؟ اطلاعات هر مرحله چگونه می تواند به بهترین شکل در مراحل آتی به کار گرفته شود ؟ و ...
افراد بسیاری تلاش کرده اند تا مراحلی را برای طراحی در قالب نمودار بیان کنند. اندیشه ی مشترکی که در پس همه ی این نمودارها وجود دارد این است که فرایند طراحی مشتمل است بر زنجیره ای از فعالیت های روشن و قابل تشخیص که بر اساس منطقی پیش بینی پذیر و مشخص رخ می دهند. در ادامه به معرفی برخی از این نمودارها می پردازیم. اولین نموداری که بررسی می کنیم موسسه سلطنتی معماران بریتانیا در کتاب راهنمای حرفه و مدیریت معماری آورده است و فرایند طراحی را به 4 بخش تقسیم می کند :
1. موسسه سلطنتی معماران بریتانیا
2. بررسی کلی : جست و جوی ماهیت و راه حل ها
3. گسترش : توسعه یا پالایش یک یا چند راه حل آزمایشی حاصل از مرحله 2
4. ارائه : ارائه راه حل
2. نمودار Markus و Maver
ترکیب : تلاش برای خلق پاسخ مسئله
ارزیابی : سنجش منتقدانه راه حل های پیشنهادی تصمیم گیری
3. بیان نموداری صادقانه تر از فرایند طراحی
ارائه ی چنین نموداری در زمینه ی طراحی شاید چندان به واقیعت نزدیک نباشد زیرا طراحی فرایندی است کاملاً رفت و برگشتی ؛ و طراح به فراخور کار . سنجش وضع موجود فرایندی را ایجاد میکند.امری که در یک پروژه، تصمیم گیری اساسی و اولیه محسوب میشود ممکن است در پروژه ی دیگر موضوعی جزئی باشد که بتوان آن را به آخر موکول کرد . لذا نوع نگاه ما در حوزه ی طراحی تأثیر بسزایی در تعریف نمودار فرایند طراحی منطبق با واقعیت دارد و در واقع این خود فرد است که باید بتواند آن فرایند را برای خود تألیف کند ؛ اما آنچه وجه مشترک پروژه های طراحی محسوب میشود سه فعالیت مشخص ( تحلیل ، ترکیب ، ارزیابی) است که در چرخه ای تبادلی با یکدیگر در ارتباط اند و طراح مرتباً با رفت و برگشت میان این سه حوزه در پی کسب اطلاعات و آنالیز آن ، ترکیب عناصر و ارزیابی بر اساس خواسته ی بازار هدف و یافته ها و دانسته های خویش است.
در نمودار زیر بیانی صادقانه از آنچه طی یک فرایند طراحی در جریان است ؛ ارائه می شود.
مسئله ها و راه حل ها
عمل طراحی همچون پزشکی ،تنها زمانی مورد نیاز است که شرایط موجود رضایت بخش نیست، اما کدام روش بهتر است، برطرف کردن عوارض بیماری یا جستجوی علل؟
طراحی ترمیمی : طراحی بیشتر کار ترمیمی است.بخشی از مسئله متوجه اصلاح چیزی است که صورت نا مطلوب به خود گرفته است و طراحی در پی رسیدن به وضع مطلوب است.
مسئله چند بعدی طراحی : هر مسئله ی طراحی ابعاد متفاوتی دارد و طراح را بر آن میدارد پاسخی یگانه برای زنجیره ای از مسائل بیابد؛ لذا هرچه طراح بتواند ابعاد بیشتری از مسئله را تحت پوشش طرح خود قرار دهد فرایند طراحی را به نحو مطلوب انجام داده است.
قلمرو محدودیت های طراحی : در دنیای طراحی محدودیت های درونی و بیرونی بر فرایند طراحی اثرگذار است.
محدودیت های درونی: تعداد و ابعاد فضاها و کیفیت های گوناگون از جمله قیود درونی است کارفرما مطرح میکند. برای معماران محدودیت های درونی بخش اعظم برنامه ی طرح محسوب می شود ؛ لذا طراحان همواره در پی پاسخ به خواسته های کارفرمایان و طرح ریزی بر مبنای آن هستند.
محدودیت های بیرونی: چنین عواملی در اختیارطراح نیست، آن ها وجود دارند و طراح مجبور است با آنها کار کند که شامل عواملی نظیر بستر، موقعیت یا زمینه خاصی که قرار است طرح در آن اجرا شود، شرایط زمین ،کیفیت خاک و........
تفکر خلاق
آنچه در تصویر فوق ملاحظه می کنید الگوی پنج مرحله ای رایج برای فرایند خلاقه است . باز هم باید به خاطر آورد که در طراحی ، این مراحل آن طور که در این تحلیل بیان میشود منفک و مجزا نیستند . ممکن است دوره نفی و اثبات مکرر نامناسب بودن ایده را آشکار کند و یک فرایند رفت و برگشتی جهت دستیابی به ایده ی مورد نظر ، مرتباً تکرار شود.
سخن آخر:
طراحی به مثابه ی اندیشیدن ، یک مهارت قابل ارتقاء است . لذا کسب آگاهی و یادگیری مباحث مرتبط و فهم بیشتر اینکه طراحان چگونه می اندیشند ( در این کتاب به تفصیل مورد بحث و بررسی قرار گرفته است) تأثیر قابل توجهی بر رویکرد معماران در بحث طراحی دارد.
مشخصات کتاب :
نام کتاب : طراحان چگونه می اندیشند
نویسنده : برایان لاوسون
مترجم : حمیدندیمی
ناشر : دانشگاه شهید بهشتی
تعداد صفحه : 387
تحریریه معماری آرل
نگارنده : منیژه قاضیا
مطالب مشابه
کتاب : الفبای سازه برای نو معماری آموزان / امیر بال افشان
چهارشنبه های معرفی کتاب: مقدمه ای بر علم معماری؛ مبانی معماری پایدار
معرفی کتاب چگونه معمار شویم / یاسمین شریف
چهارشنبه های معرفی کتاب: مبانی و مفاهیم در معماری معاصر غرب
چهارشنبه های گالری گردی: معرفی و بررسی برنامه های گالری های تهران
معرفی کتاب-مكان های مردمی(راهنمای طراحی فضاهای باز عمومی)
همراه معماری آرل باشید
