۰۲۱-۲۲۹۰۱۹۰۵-۶

نویسنده : تحریریه معماری آرل
تاریخ : يکشنبه , ۱۳۹۷/۱۲/۰۵ ۱۲:۱۰

تراکم شهری

تحریریه معماری آرل

از نخستین دوره همایی کنفرانس عصر شهرنشینی که در سال ۲۰۰۵ برگزار شد ؛ سیاست گذاران ، بنگاه داران ، دانشمندان و خبر نگاران همه با هم اصلی را پذیرفته اند و آن اینکه قرن بیست و یکم ، قرن شهری شدن است بدون شک شهرها همیشه مرکز توجه بوده اند ولی شتاب و وسعت رشدشان امروز قابل مقایسه نیست. البته در رابطه با چین ارقام بزرگند ولی تحول شهر گوانجو نمونه ای است که برای ما یادآوری می کند که بین ۱۹۹۰ و ۲۰۱۵ جمعیت این شهر ۹۲۵ درصد گسترش پیدا کرد تا به رقم ۲۵ میلیون برسد در حالی که وسعت شهر ۳۲۸۴ درصد بیشتر شد. وقتی صحبت از معماری می کنیم قبل از هرچیزی این بستر شهری را در چشم انداز باید آورد و وقتی صحبت از معماری سبز میکنیم ، بستر شهر سبز را باید تصور کنیم.

دو علت را می توان در مورد تراکم در حاشیه‌ی شهر مشخص کرد. اجازه بدهید داستانی برایتان تعریف کنم. داستانی که ابعاد غم انگیزی دارد و آن داستان تمدن کشی که امروز در بمن جریان دارد. نه نگران نباشید! بحث سیاسی ندارم. در ذهن ما یمن یک کشور عربی است، جزو فقیر ترین کشور‌های دنیا و... این تعابیر اشتباه نیست، یمن این‌ها هم هست ولی یمن چیز دیگری هم هست که به موضوع بحث ما راجع به تراکم مربوط می شود. می دانیم که یمن نخستین تجربه‌ی بشری برای بلند مرتبه سازی است از طرف دیگر به یمن یکی از سرآغاز‌های Gulf Stream بشری می‌گویند ولی چرا ؟
 

یمن _ صنعا
یمن _ صنعا
مسکن مهر
شهرک اکباتان


منابع طبیعی موجود در یمن بس محدود بوده است. معماری‌ای که انتخاب کرده‌اند در این بلند‌ مرتبه سازی هدفش کمترین سطح زمین را برای سکنی و بیشترینش را که قابل کشت بود، برای کشت استفاده کردن بود. با این ابتکارات وقتی جمعیت ساکن یمن از ظرفیت منابع طبیعی‌اش برای تامین این جمعیت بیشتر می شد، سر‌آغاز یک حرکت هجرت از جنوب به شمال و از غرب به شرق در تمام شبه جزیره‌ی عربستان و کل منطقه‌ی غرب آسیا بوده است. بنابراین پاسخ تراکم اگر درست اندیشیده شود تا مرحله‌ای به معادلات اجتماعی مدام در حال تحول پاسخ می‌دهد ولی باید به آن نقطه عطفی که تراکم به تنهایی دیگر پاسخ نمیدهد اندیشید و در نظر داشت که کیفیت تراکم ارائه شده می‌تواند پاییندی به مکان را ممکن سازد در غیر این صورت خیلی سریع‌تر به نقطه عطفی که ساکنین تراکم هدفشان عبور از آن می‌شود و Gulf Stream آفرین می شوند یعنی به مهاجرت دست می‌زنند.

اگر از آن بخش سکنی های حاشیه‌ی شهری که خود به خود و بدون برنامه ایجاد شده‌اند صرف نظر کنیم، در عمده‌ی شهر های ایران، حاشیه شهر‌های جدید با تراکم بالا با بافت شهری پست آفریده شده‌اند و یک بررسی تحول سکنه‌ی بافت‌های حاشیه‌ی شهری سه شهر ایران نشان می‌دهد اگرچه بالا رفتن تراکم اولیه به علت مهاجرت روستاییان به شهر پاسخی بوده است که روستاییان به آن تمکین می‌کردند ولی پویا‌ترین خانواده‌ها و شبکه‌های اجتماعی که در این حاشیه شهری در تراکم کیفیت پستش سکنی گزیده بودند، با یک استراتژی Social Mobility هدف نقل و انتقال تدریجی از حاشیه به سوی بطن را تعقیب کرده‌اند و در این مسیر هم در زمان سکنیشان در حاشیه شهری فعالانه در ایجاد اندوخته‌ی لازم برای این نقل و انتقال به بطن شهر کشیده اند و هم منابعی که در روستا داشتند به نقدینه تبدیل کردند تا برایشان این نقل و انتقال به بطن شهر ممکن تر گردد.

آنچه که عملا اتفاق می‌افتد اگر در مرحله ‌ی نخست بافت‌های نوساز حاشیه شهری با تراکم بالا بوده‌اند و بافت‌های سنتی مجاورشان در بطن شهر تراکم پایین با سرعت خارق العاده ای تقاضا به سکنی پذیرفتن در بطن شهر نخستین بافت‌های بطن شهری را نیز به تراکم بالا میبرند ولی اگر چشم انداز فردایی برای این تراکم ها نداشته باشیم، گلف استریم انسانی که از روستا به بافت حاشیه‌ی شهری و از بافت حاشیه‌ی شهری و بدون برنامه‌ای برای فردا فشار تراکم سازی را به بافت‌های مرکزی تر شهر منتقل می‌کند و از آن از شهر به شهر به پایتخت و بعد به مهاجرت. به این دلیل بحث تراکم سازی نگرشی کوتاه مدت و دراز مدت می‌طلبد.
  • در کوتاه مدت تراکم‌ها باید برای سکنه جذابیت داشته باشند تا پایداری سکنی بسازد.
  • در دراز مدت ، جایگاه تراکم ، سکنی ، فرهنگ ، سرمایه ، اشتغال در مجموعه‌ی جامعه باید اندیشه گردد.

بعد دیگر علت شکل گیری تراکم در حاشیه‌ی شهری تغییرات اقتصادی اجتماعی است که همواره منجر به تجزیه‌ی به اصطلاح طبقه‌ی متوسط به طبقه‌ی محروم تر و مرفه تر می‌کند و طبقه‌ی محروم‌تر شده خود را مجبور می بیند که از بافت شهری به بافت حاشیه‌ی شهری انتقال یابد.
 

منفردو تافوری

در بحث‌های معاصر به ندرت اسم‌ اندیشمندی ایتالیایی به مثابه یک مرجع یا منبع مطرح می شود در حالی که نه فقط در اوایل قرن بیستم ایتالیا نهالستان اندیشه‌ای بود که با عمری کوتاه درختی ستبر نظیر Gramsci را به بشر هدیه کرد.
سرکوب طولانی موسولینی و فاشیست‌های ایتالیایی بین دو جنگ این نهالستان را نخشکاند. بی جهت نیست که جنگ پایان می یابد و دنیا حیرت زده می شود که فلینی کجا و کی فلینی شد.
بعد از جنگ جهانی دوم ، اندیشمندان بزرگی در ایتالیا مطرح شدند. امروز با اجازه ی شما در ارتباط با بحثمان به یکی از آنها میخواهم اشاره بکنم.

مقصودم Manfredo Tafuri که در سال ۱۹۳۵ در رم به دنیا آمد و در سال ۱۹۹۴ در ونیز فوت کرد و بحثی از وی که کاملا با صحبت ما مربوط است. وی کتابی دارد با عنوان Progetto di Crisi که اگر جرئت کنیم و اشتباه ترجمه کنیم خواهد شد "برنامه‌ی بحران ".
مقصود وی شامل طرح، برنامه و‌ حتی معماری است در عین حال شامل فرافکنی نیت و انگیزه است ولی صحبت Tafuri مشکل می‌تواند ترجمه شود پس باز جرئت می کنیم و ساده می کنیم. در کلام وی بحران یک شرایط اوضاع است و دقیقا چسبیده به همین شرایط و اوضاع، بحران یک فرصت و امکان است.

منفردو تافوری

شرایط معماری و شهرسازی امروز در دنیا دقیقا بحران Tafuri است. حال معماری‌ها و حال شهرسازی ها خوب نیست. به همین دلیل فرصتی است که به معماری و شهرسازی بیندیشیم.  این اندیشیدن : « بدون تصوری از فردا ممکن نیست. فراموش نکنیم که تصویر ما امروز کور شده توسط تاریخ ، اقتصاد و سیاست است . در یک شبکه‌ای از باورها و منافع تصویرمان زندانی است که راهی برای آزاد شدن خود نمیبیند فقط اگر امکانات آلترنیتیو ( Alternative ) مختلفی را خوب و بد در زمینه های مختلف در نظر بگیریم آنوقت شاید امکان این را خواهیم داشت که حداقل کنترلی برای سامان‌دهی تصویرمان از فردا در ذهنمان شکل دهیم .» ( Samuel Delany ) ( عنوان : The Necessity of Tomorrows )

بنای سبز در چهارچوب نگرش Tafuri 

بحث بنای سبز در چهارچوب نگرش Tafuri به بحران و ضرورت درک Delani برای فردا مطرح می‌شود. خواهش میکنم این زاویه‌ی دید من را مورد توجه قرار دهید و به عرایضم عنایت فرمایید .
مسئله ای که ساختن بنا و اندیشه ی معماران در مقابل ما قرار می دهد همانطور که  "Yvonne Farrell و Shelley McNamara" معماران را امروز دعوت می کنند که باید شیوه‌ی اندیشیدنشان را تغییر دهند و اضافه می کنند این به تنهایی کافی نیست، باید چشم اندازمان را به دنیا تغییر دهیم و باید راه حل هایی را ارائه دهیم که برای یک شهروند ۲ بعد را تضمین بکنند :
۱- رفاه
۲- شرافت انسانی یک شهروند
 

منفردو تافوری


چنین تفکری راجع به معماری و بنا هم دعوت کننده برای یک نگرش جامع به بنا است و هم شکل دهنده به یک درایت وسیع تری از تبعات بنا برای شهروند، برای فرد، برای communities و برای جامعه و فرای آن کل جهان.
چنین امری ، چنین روندی و چنین فرآیندی ، فراخوانی است برای معمار ، هنرمند ، اندیشمند ، طراح ، سازمان دهندگان community و ناقدین روند های فرهنگی . باید تمام این ها جمع شوند تا تعریف رفاه امروز و تعریف شرف انسانی امروز ، ممکن اتفاق افتد.

یعنی چه ؟ یعنی بنا دیگر زمانی مهم است که فقط دست معمار باشد. جای جدیدی داریم میرویم و زیبا این است که معمارانی چند، راهنمای ما در این مسیرند. در این بستر است که مفهوم بنای سبز شکل میگیرد، از چنین زاویه ای است که انسان فقیر و غنی قرار است مسکنی دارای رفاه و شرافت انسانی داشته باشند. دیگر فقط بنای سبز یک مسئله ی تکنیکی نیست بلکه یک نکته‌ی اساسی شرایط زیست بشری امروز است.

 

شهر سبز وجود دارد ، کجاست ؟

نیویورک است با سنترال پارک یا لندن است با هاید پارک ؟
وجود شهر سبز در درهم آمیختگی با بنای سبز یک رابطه‌ی دیالکتیکی فشرده دارد. لکه های سبز روی نقشه‌ی شهر، شهر را سبز نمی سازد. گلدان ها و درختچه های روی بالکن ها هم بنا را بنای سبز نمی سازد. آیا خارج از اینجا و اکنون می توان بنای سبز را اندیشید؟ اینجا اکنونی که در هر نقطه ای از دنیا معنای متفاوتی به خود میگیرد.

۱۰ سالی است که صحبت های جامعه‌ی ما بی آبی و خشکسالی است و تبعات آن ۳۰ سالی است بعد از پایان جنگ ایران و عراق وارد دوران سازندگی شده ایم و ۱۰ سالی است شهر‌هایمان دچار عارضه‌ی برج پرستی شده است.

اینجا اکنون ما چیست ؟

می دانیم که بحث گسترش شهری در بطن خود بحث تراکم را دارد ولی چالشی که معماران و طراحان شهری با آن مواجه هستند تراکم را خارج از تضاد با پایداری اندیشیدن است.

  • از کجا تعریف کنیم که یک بنا سبز است؟
  • معیارهایمان را چگونه مشخص کنیم ؟
  • چقدر سبز باشد سبز است ؟

بیان دیگری که برای بنای سبز به کار برده می شود ، کمی شبیه شعار شرکت اپل است ( user friendly ) . بنای سبز بنایی است که با محیط زیست دوست است. این دوستی با محیط زیست چند پارامتر دارد :
۱- فاکتور میزان مصرف انرژی در بنا و می دانیم این معیارنسبت به گروه اجتماعی و نسبت به جامعه ثابت نیست.
۲- یک معیار دیگر ساخت و مدیریت بنا به شکلی که بیشترین میزان تولید انرژی خورشیدی در آن بنا شکل بگیرد.
اگرچه استفاده از انرژی خورشیدی سابقه ای بس طولانی دارد ولی بررسی های اخیر تراکم استفاده از بتون را یک عامل صرفه جویی در مصرف انرژی از طریق آنچه که Termal mass می نامند شده است . در گذشته دیوار‌های قطور سنگی و گلی سال‌ها همین نقش را ایفا میکردند . آن تفکر بنای مدرنی که نیت داشت تمام تجربیات گذشته را نفی کرده و به کناری بگذارد دیگر به مثابه معماری مدرن تلقی نمی شود. دورانی که به خاطر محکم بودن بتون ، معماران دیوارهای ۱۰ سانتی متری می ساختند گذشت البته ما کماکان مسکن مهر می‌سازیم !

تصویر مسکن مهر

در جستجوی این بنای سبز و تمیز اتفاق مهمی افتاد و آن قدرت یابی مجدد و بیشتر نگرش فناوری به بنا شد. این نگرش که ذاتا متخصص مرکز است به علت ضرورت سطح بالای شناخت تئوریک و ارجحیت قائل شدن برای تمام راه حل هایی که جوابشان در کلمه ی high tech فشرده می شود ، چه بخواهند و چه نخواهند ، ۲ مانع می آفرینند :
یکی مشارکت ؛ مشارکت غیر متخصص در فکر کردن ، اندیشیدن ، و حتی ساختن بنا .
دوم افت ضریب جایگاه اجتماعی برای اندیشیدن بنا.

آنچه که به عنوان طراحی اجتماعی می‌نامیم در بطن خود این اندیشه را دارد که یک طرح باید توسط جامعه و‌برای جامعه باشد یعنی اجبارا از زوایای دید مختلفی مشارکت مرکز است. مشارکتی که هم جایگاه متخصص را نسبی می کند و هم نقش کلیدی و‌ تعیین کننده را تنها به فناوری نمی دهد.


تحریریه معماری آرل
نویسنده : دکتر مجتبی صدریا

تعداد بازدید : ۱۹۹۹
نسخه چاپی :  
مازیار

بسیار ممنون. مقاله جالبی بود البته اضافه کنم که برای رسیدن به معماری پایدار به صورت جامع حتما نیاز به پاس کردن معیار های ارزیابی ساختمان پایدار که شاخص های مختلفی دارد (LEED, BREEAM, DGNB, CAsBEE,...) است.



ارسال نظرات

نظر شما :

مطالب مشابه
طراحی ساختمان آکادمی هنر : به همه ی گل ها اجازه دهید که شکوفه دهند و تمام هنرها را توسعه دهند.

طراحی ساختمان آکادمی هنر : به همه ی گل ها اجازه دهید که شکوفه دهند و تمام هنرها را توسعه دهند.

خانه خورشیدی مدور فرانک لوید رایت در آریزونا، به مزایده گذاشته می شود

خانه خورشیدی مدور فرانک لوید رایت در آریزونا، به مزایده گذاشته می شود

طراحی پارکی در طبقه ی دوازدهم برجی مسکونی

طراحی پارکی در طبقه ی دوازدهم برجی مسکونی

پاویون شنی درک ، چابهار

پاویون شنی درک ، چابهار

کوشک نمکی، رتبه دوم جایزه معمار 97

کوشک نمکی، رتبه دوم جایزه معمار 97

طراحی مرکز و باغ  نمایشگاهی بروکلین

طراحی مرکز و باغ نمایشگاهی بروکلین

مشاوره معماری

برای داشتن فضای کارآمد و زیبا می توانید از مشاوره متخصصین آرل بهرمند شوید

02122901905
مهندسین مشاور معماری
کاردستی با وسایل دور ریختنی
شرکت طراحی دکوراسیون اداری 
طراحی و اجرای فروشگاه زنجیره ای

عضویت در گروه معماران آرل

بعد از ثبت ایمیل ، حتما از طریق لینک فعال سازی ، عضویت خود را فعال کنید.


طراحی و ساخت ویلا
بازسازی ساختمان
اخذ تاییدیه کمیته نما 
طراحی داخلی مطب
تماس با گروه معماران آرل
: تهران ، نیاوران، سه راه یاسر،ساختمان آوا 2،
پلاک 250، طبقه 3، واحد 34
تلفن  :  ۶-۲۲۹۰۱۹۰۵-۰۲۱ 
فکس :    ۲۲۹۰۱۹۰۷-۰۲۱
ایمیل: info@arel.ir