تور معمارانه نوروزی:تهران

 کلیسای مقدس، گوهری در مجموعه آرارات تهران

صلیب مقدس کلیسای کوچک و زیبایی است که در ضلع جنوبی مجموعه آرارات تهران واقع شده است. سایت بنا پیش از اینکه به مکانی برای ساخت کلیسای مذهبی تبدیل شود، یک گورستان قدیمی مختص ارامنه بود. حتی قدمت برخی قبرهای موجود در محوطه کلیسا از خود مجموعه بیشتر است. کلیسا در مرکز محوطه واقع شده و نمای زیبایی از یک بنای تمام بتنی را به نمایش می گذارد. ساخت کلیسای صلیب مقدس در سه مرحله بتن ریزی انجام شده و از هیچگونه متریال دیگری در ساخت آن به کار نرفته است. این سه مرحله بتن ریزی شامل پی و دیوار های اصلی، سقف و فرم صلیب های چهار طرف نما می باشد. قالب بتن هم چوبی بوده که با مشاهده دقت ساخت و یکپارچگی بنا، شاهکاری بزرگ در نوع خود به شمار می رود.
قرینه سازی و حفظ تعادل در تمام نقاط کلیسا که بر اساس الگوی چلیپایی شکل گرفته کاملاً مشهود است. این مکان در پلان و نما قرینه بوده و الگوی مدولار صلیب به زیبایی در ماهیت داخلی و خارجی آن حفظ شده است. هسته مرکزی عبادتگاه با چهار صلیب عظیم احاطه شده که به عنوان حافظ عابد در نظر گرفته شده و از کانسپت های طراح به شمار می رود. اما در داخل بنا، عنصر صلیب به شیوه ای دیگر عرض اندام می کند. ایجاد چهار پنجره باریک عمودی در چهار ضلع سقف، و نفوذ نور از این چهار مدخل کوچک، یک صلیب کمرنگ نورانی را در سقف کلیسا ایجاد می کند. شاید این اقدام طراح از زیباترین ویژگی های معماری در استفاده از نور به عنوان یک کانسپت برای فضای مذهبی باشد. کاهش نفوذ نور طبیعی به داخل و قرار ندادن بازشو (پنجره) این کلیسا را به نمونه ای جالب، منحصربه فرد و زیبا نسبت به سایر کلیساهای دیگر ایران کرده است. اکثر معماری و طراحی کلیساهای جامع تهران و شهرستان های ایران از طرح و برنامه ای یک شکل برخوردار می باشند. اما صلیب مقدس نسبت به متریال و نورگیرها برنامه ای منحصربه فرد و متفاوتی در پیش گرفته است.

باغ نگارستان

این بنا به سبک کلاه فرنگی ساخته شده و دارای دو عمارت عالی به نام‌های دلگشا و تالار قلمدان است.اتاق‌هایی با درهای چوبی و دو تالار بزرگ در طرفین ساختمان مرکزی این باغ وجود دارد.این باغ دارای ۶۴ اتاق، چهار تالار، کتابخانه با چهار سالن و ۶۰۰۰ متر زیربناست. تالارها باآینه‌کاری، نقوش طلایی و چلچراغ‌های باارزش مزین شده‌است.این باغ به این علت نگارستان نامیده شده است که در یکی از اتاق های عمارت آن تعداد زیادی تابلو نقاشی (اغلب پرتره) به نمایش درآمده بود.این تابلوها به‌دست هنرمندانی چون میرزا جانی نقاش، میرزا بابا نقاش و عبدالله‌خان نقاش‌باشی کشیده شده‌است.امروزه قسمت کوچکی از باغ و ساختمان کاخ بر جای مانده و در زمین آن، ساختمان‌هایی از جمله دانشسرای عالی سابق، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بنا شده‌است.این بنا و باغ آن در سال ۱۲۲۲ هجری قمری (۱۸۰۷ میلادی) ساخته شد و در زمان ساخت خارج از محدوده شهر تهران قرار داشت.فتحعلیشاه قاجار، به این باغ علاقه ویژه‌ای نشان می‌داد و اغلب مدتی از تابستان را در این باغ به سر می‌برد. به‌همین جهت، به ساختمان‌ها و تزئینات آن می‌افزود؛ به‌طور مثال، به دستور او گلخانه بزرگی در ضلع شمالی باغ احداث شد که به نارنجستان شهرت یافت.

عمارت مسعودیه

باغ عمارت مسعودیه مربوط به دوران قاجار در میدان بهارستان تهران به دستور مسعود میرزا، ملقب به ظل السلطان، فرزند ناصرالدین شاه، در سال 1295 ق، بنا شده است. نام این عمارت نیز از نام مسعود میرزا به مسعودیه شهرت یافته است و معمار آن "استاد شهبان معمار باشی" است. وسعت زمین این عمارت حدود 4000 مترمربع و که دارای خصوصیات باغ های ایرانی بوده و با نقش مایه ها و عناصری از معماری فرنگی مزین شده است.این مجموعه ی تاریخی شامل ۵ عمارت دیوانخانه، سفره‌خانه، حوضخانه، عمارت سید جوادی، عمارت مشیرالملکی و عمارت سردر، مزین با گچ‌بری، کاشی‌کاری، خطاطی، نقاشی دیواری و به طوری کلی تزئینات نفیس، تقسیم‌بندی‌های فضایی و عملکردهای متنوع می باشد. همچنین از عناصر منحصر به فرد این بنا وجود 7 کتیبه بوده که  دو کتیبه در سردر اصلی، دو کتیبه در عمارت دیوان‌خانه، دو کتیبه در عمارت مشیریه و یک کتیبه نیز در سردر کالسکه‌رو قرار گرفته است.

عمارت عین الدوله

باغ و عمارت عین الدوله در اواخر دوران قاجاریه و اوایل پهلوی با مساحت 11900 متر مریع و زیربنای 800 متر مربع ساخته شده است. بنای فوق بین سال 1310 تا 1330 به اجرا رسیده و شامل یک عمارت تشریفاتی، استخری بزرگ و باغات فراوانی در اطراف بود. عمارت مذکور در شرق تهران، در فضای امروز محله هروی واقع شده است. در گذشته تعدادی از درخت هایی جنوب باغ به علت تغییر مسیر آب قنات از بین رفته و در طرف جنوب غربی باغ با کوچه مجاور دیواری وجود نداشت. در پایان جنگ جهانی دوم و هنگام اجلاس سران سه کشور آمریکا، انگلیس و شوروی این بنا محل اسکان استالین، چرچیل و روزولت بوده است.در گذشته در وسط باغ استخر بزرگی بوده که در میان آن محل هایی به صورت جزایر کوچک ساخته بوده اند. این جزایر به وسیله پل های فلزی کوچکی به خشکی و به یکدیگر متصل می شدند. در این بنا در جهت شمال به جنوب، ورودی یک کرسی به ارتفاع حدوداً 1.5 متر قرار دارد و توسط 10 پله به ایوانی وارد می شود که دورتادور ساختمان را می چرخد. بنا با نقاشی دیواری، گچ بری، آینه کاری و قاب بندی تزیین شده است. عمارت توسط بصیرت الدوله هروی از عین الدوله خریداری شده است که به پسر ایشان دکتر نصرت الله هروی به ارث رسید و توسط دختر ایشان، خانم شیرین هروی به شهرداری واگذار گردید. این عمارت در سال 1386 توسط شهرداری تهران بازسازی شده است. بنای عین الدوله در تاریخ 4/4/1377 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.خانه عین الدوله از مکان های منحصربه فردی است که به عنوان نمایشگاه مجسمه سازی، ماکت سازی و هنرهای تجسمی مورد استفاده قرار می گیرد. مجسمه های موجود در حیاط خانه عین الدوله در کارگاه دیگری ساخته می شوند و برخی از نمونه های کوچک به این مکان منتقل می کردند. این مکان محلی برای دانشجوای هنر و معماری است که آثار خود را برای ارائه به این خانه آورده اند.با نگاهی به خانه عین الدوله متوجه می شویم که بازسازی آن کلیت بنا را دستخوش تغییرات زیادی کرده است. یکی از مهم ترین بخش های بازسازی مربوط به رنگ دیوارهای گچ بری شده بود. رنگ دیوارها به مرور زمان و به دلیل شرایط آب هوایی دستخوش تغییرات عمده ای شده که برنامه بازسازی این قسمت ها در بهار و تابستان 96 در دستور کار قرار دارد. کف فضاهای داخلی و حتی تراس طبقه دوم همگی از مصالح امروزی تشکیل شده اند. خانه عین الدوله سال ها متروک مانده بود که درسال 1376 شناسایی شد و مورد بازسازی و مرمت قرار گرفت. بازدید از این بنای زیبا برای تمام عموم آزاد می باشد.

حمام نواب

حمام نواب دارای بخشهایی چون هشتی، سربینه، تنظیف گرمخانه، سرویس بهداشتی، خزینه، استخر و ستون است که در بسیاری از خانه های قدیمی ایران در تبریز و کاشان و یزد و اصفهان وجود دارد. این بخش‌ها در دوره‌های قبل از مرمت بسیار زیاد بوده كه در حال حاضر بر اثر مرمت‌های متوالی برای حفظ آن به مرور زمان از بین رفته است. چیزی كه در معماری این بنا مشهود و قابل ستایش است كاربندی و وجود آهك بر روی سطح بنا بسیار محدود بوده كه حاكی از وجود تزیینات قابل توجه در آن بوده است و نشان از ذوق و استعداد هنری معمار آن دارد. از جمله دیگر بخش های حمام نواب به سربینه می توان اشاره کرد جایی که رخت کن حمام بوده و معمولا مسئولی در آن، وظیفه حفاظت از لوازم شخصی مشتریان را بر عهده داشته است. گرم خانه، سرویس بهداشتی و خزینه و استخر، از دیگر قسمت های حمام سنتی نواب است.پشت‌بام حمام نواب به رنگ خاک است و گنبدهای کوچک و بزرگ و پشت‌درپشت مانند تخم‌مرغ‌هایی است به رنگ خاک که نامنظم در یک شانه تخم‌مرغ  چیده شده اند. ایستادن بر روی سقف حمام باقی مانده از زمان قاجار، حس و حال دیگری دارد. از این میان شیشه‌های رنگی، نور داخل حمام را تأمین می‌کند. این شیشه‌ها به شکلی در سقف بنا قرار داده‌شده‌اند که هیچ زاویه دیدی از سقف به درون حمام وجود ندارد. معماران این بنا با در نظر گرفتن المان‌های مختلف، این شیشه‌ها را در قسمتی از سقف به شکلی تعبیه کرده‌اند که قسمت اعظم نور و انرژی با کمک طبیعت تأمین شود.این حمام دارای كتیبه كاشی‌كاری شده بوده كه متأسفانه در چند سال گذشته به سرقت رفته است. این بنا در دوره پهلوی مورد استفاده درباریان قرار داشته و از آن برای لوکیشن فیلم قیصر نیز استفاده کرده اند.  ‏در حال حاضر این بنا در حال تبدیل و تجهیز شدن به مركزی جهت گردشگری فرهنگی و تاریخی می باشد. این اثر در تاریخ 24/5/85 به شماره 1625 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

مدرسه فیروز بهرام

دبیرستان فیروز بهرام یکی از قدیمی ترین ساختمان های آموزشی شهر تهران می باشد که در خیابان میرزاکوچک خان قرار گرفته که از جنوب به خیابان جمهوری محدود می شود. با توجه به محدودیت های موجود، ورودی ساختمان در ضلع شرقی بنا واقع شده که فقط از خیابان میرزاکوچک خان قابل تردد می باشد. دبيرستان فيروزبهرام از دهش رادمنش بهرامجي بيکاجي به يادگار از فرزند روانشادش فيروز که در آغاز شهريور 1274 خورشيدي برابر 22 آگوست 1895 ميلادي در بمبي زاييده شده و در هشتم ديماه 1294 برابر 29 دسامبر 1915 جهان را بدرود گفته است.سردر ساختمان نقش با شکوهی و قدیمی روی کاشی تذهیب شده که با خط زیبایی عبارت "فیروز بهرام" بر روی آن نقش بسته است. کمی بالاتر از این نوشته تصویر زیبای فَروَهر قرار گرفته و عبارت "پندار نیک، گفتار نیک، کردار نیک" به چشم می خورد. هنگام ورود به مدرسه سنگ مرمرینی که در سینه دیوار مشرف به حیاط جای گرفته جالب توجه است. بر روی این سنگ خلاصه ای از تاریخچه مدرسه حک شده که ما پیش تر آنرا در پاراگراف بالا برای شما قرار داده ایم. به طوری که از این سنگ نوشته مشخص است، شادروان بهرامجی از خیرین بزرگ پارسیان محسوب می شده که به یاد فرزند ناکامش فیروز این بنا را برای انجمن زرتشتیان به یادگار گذاشته است. دبیرستان فیروز بهرام توسط "جعفرخان معمار باشی" روز جمعه دوم دی ماه 1311 خورشیدی با حظور جمعی وزرا و بزرگان کشور افتتاح گردید. طرح بنا یکی از زیباترین نمونه های معماری تهران به شمار می رفته که در دوره رضا خان اجرا شده و با تأثیرپذیری از بناهای شهربانی و بانک ملی به طراحی شده است. دو بنای شهربانی تهران و بانک ملی با تأثیرپذیری از تخت جمشید طراحی شد اند که این کانسپت ها تأثیر زیادی روی مدرسه فیروز بهرام داشته اند. سنگ بنای این ساختمان در مدت کمتر از 9 ماه ساخته با حظور رابیندرانات تاگور و دینشاه سلیستر رئیس انجمن زرتشتیان بمبئی و بعضی از وزرا نهاده شد.

جلوه افلاک در گنبد مینا

ساخت مجموعه مرکز علم و آسمان نمای گنبد مینا در سال 1393 به همت و کوشش شرکت شرکت نوسازی عباس آباد با مساحت 1800 مترمربع در اراضی عباس آباد به بهره برداری رسید. رسالت حقیقی این مرکز گسترش و همگانی کردن دانش نجوم های عظیم و عمیق آفرینش و امور سمعی و بصری است.این مرکز تاکنون گام های موثری را در جهت اشاعه دانش نجوم در میان عموم مردم و بخصوص طیف گسترده دانش آموزان سراسر کشور برداشته است. طراحی و ساخت برنامه های آموزشی در حیطه دانش ستاره شناسی از مهم ترین اهداف این مرکز است.

سالن نمایش آسمان نما

اصلی ترین بخش آسمان نمای گنبد مینا، سالن نمایش فیلم آن است. فیلم ها و برنامه های آموزشی در زمینه دانش نجوم از طریق چهار دیتا پروژکتور قدرتمند بر روی سقف نیم کره گنبد و در قالب فیلم های دوبعدی و سه بعدی نمایش داده می شوند. قطر نیم کره این سالن 18 متر است و با یک شیب 23 درجه طراحی شده و نیز 150 صندلی مخصوص دارد که ردیف اول آن با فضای ویژه برای جانبازان و معلولین در نظر گرفته شده است. گالری های دیجیتالی با عملکرد نمایش و اطلاع رسانی در شاخه های علوم شیمی، فیزیک، زمین شناسی، کیهان شناسی، آبزیان و ... با ویترین های مختلف مجموعه ای با تکنولوژی بالا در اختیار علاقه مندان به علوم مختلف قرار خواهد داد.


تحریریه معماری آرل
منبع:آرل