تور معمارانه نوروزی:شیراز شهر رنگ ها

مسجد نصیرالملک شیراز میعادگاه نور و رنگ

مسجد نصیرالملک در زمینی به وسعت ۲۸۹۰ متر مربع بنا شده و زیربنای آن ۲۲۱۶ مترمربع است. یکی از ویژگی های بارز مسجد نصیرالملک کاشی کاری و مقرنس کاری چشم نواز آن است و از این حیث به عنوان ارزنده‌ترین مسجد ایران شناخته می شود. نکته جالب توجه، نبود گنبد در این مسجد است که نشان می دهد این بنای مذهبی کاملا شخصی بوده و عموم مردم از آن استفاده نمی کردند.کاشی کاری این مسجد بسیار تماشایی است و نمونه آن در جای دیگری دیده نمی شود. یکی از ویژگی های این کاشی کاری استفاده از رنگ صورتی به عنوان رنگ غالب است که در هیچ مسجد ایرانی دیگری به چشم نمی خورد. مقرنس کاری مسجد نصیرالملک نیز در نوع خود بی نظیر است و ظرافت آن مثال زدنی است. ساختار شبستان و استفاده از شیشه های رنگی در آن نیز از جمله جلوه های افسونگر این مسجد به شمار می رود.

بخش های مختلف مسجد نصیرالملک

۱- ورودی مسجد

مسجد نصیرالملک دارای دو ورودی است که به کوچه جنوبی و امامزاده مجاور آن مرتبط می شوند. ورودی اصلی دارای در بزرگ چوبی است که قابی سنگی با تزیینات اسلیمی و سنگ یک پارچه بزرگی دارد و روی آن یک قوس پنج اُو هفت (نوعی قوس تیز) ایجاد شده است. بالای قابِ دَر، شعری از شوریده شیرازی به چشم می خورد که بر روی سنگ مرمر نقش بسته و سازنده مسجد و سال اتمام آن را نیز نشان می دهد. این ورودی طاق نمای بزرگی دارد که سقف آن با مقرنس کاری و کاشی های هفت رنگ تزیین شده و ازاره (۱) آن از سنگ گندمک (۲) است. این کاشی ها بیشتر به رنگ آبی و صورتی هستند و در کنار هم نقوش گل سرخ و زنبق شیراز را ایجاد کرده اند. این سردر دارای دو جرز یا دیوار است که هر یک به سه قسمت تقسیم شده اند و در بالای آن ها یک تابلو با کاشی هفت رنگی قرار دارد.

۲- هشتی

پس از عبور از ورودی اصلی مسجد به هشتی می رسیم؛ فضایی نیمه تاریک که نور محدود آن از طریق درگاه یا پنجره مشبک تامین می شود. این قسمت در معماری ایرانی جایگاه خاصی دارد و در بیشتر بناها اعم از مذهبی و غیرمذهبی دیده می شود. دید مبهم در هشتی باعث حفظ فضای درونی ساختمان از دید غریبه ها می شود؛ اما در بناهایی همچون مسجد بیننده را تحریک و کنجکاوی او را بر می انگیزد.هشتی مسجد نصیرالملک با آجر ساخته شده و درست همانند در ورودی، تابلویی از کاشی در آن وجود دارد که در پایین آن شعر معروف سعدی و نام معمار نقش بسته است.

3-دالان یا راهرو

یکی دیگر از عناصر شاخص معماری ایرانی وجود دالان یا راهرو است که در مسجد نصیرالملک هم به چشم می خورد. هشتی این مسجد با یک پیچ ۹۰ درجه در سمت چپ به راهرویی منتهی می شود که تقریبا فاقد نور است. راز استفاده از دالان در سازه های قدیمی این است که فرد از هشتی به فضایی تاریک هدایت شود و در گذر از آن چشمانش به نبود نور عادت کنند و سپس در نهایت حیاطی چشم نواز پیش رویش قرار گیرد. رسیدن به حیاط پرنور پس از یک دالان تاریک مفهوم غرق شدن در نور را تداعی می کند و پایانی برای سیاهی ها به شمار می رود.

۴- حیاط و نمای مسجد

حیاط مسجد نصیرالملک به شکل یک چهارگوش طراحی شده و در سمت شمال ساختمان مسجد واقع شده است. در میان حیاط حوضی به ابعاد ۴/۵ در  ۱۶/۵ متر به چشم می خورد که درست در مقابل ایوان مسجد قرار دارد. در فصول گرم تر سال مثل بهار و تابستان گلدان‌های شمعدانی در پیرامون این حوض قرار می دهند که طراوتی خاص به حیاط می بخشد. دور تا دور ساختمان مسجد با کاشی های هفت رنگ پوشیده شده و جلوه ای چشم نواز را ایجاد کرده است.

۵- طاق نماها

این مسجد دو ایوان کم عرض یا طاق نما دارد که در بسیاری منابع با نام ایوان از آنها یاد شده است. این دو بخش روبه روی هم قرار دارند اما شبیه هم نیستند و عبارتند از:

طاق نمای شمالی

طاق نمای شمالی با نام طاق مروارید یا شاه نشین شناخته می شود و با ۸ متر ارتفاع به صورت کانه پوش (۱) ساخته شده است. همه تصور می کنند که زیباترین قسمت این مسجد، شبستان آن است که شیشه های رنگی دارد؛ اما در واقع این ایوان مروارید است که از نظر معماری و طرح های به کار رفته به عنوان تماشایی ترین بخش مسجد نصیرالملک شناخته می شود. داخل و بیرون این طاق نما با کاشی هفت رنگ تزیین شده و بر جای جای آن آیات قرآنی به چشم می خورد. ورودی این ایوان از دو طاق نمای کوچک است که در سمت چپ و راست قرار دارد. سه نیم طاق در سه طرف این قسمت وجود دارد و از سمت چهارم به صحن راه پیدا می کند. این ایوان داری ۴ غرفه است که در سمت چپ و راست و در طبقه دوم قرار دارند و در سمت چپ تاریخ ۱۲۹۹ ه.ق حک شده است. در لابه لای آجرهای بدنه این طاق چوب هایی به کار گذاشته اند تا از آسیب به بنا در هنگام زلزله جلوگیری کنند.سقف طاق نمای مروارید مقرنس کاری شده است و نمونه ای از سقف های پنج کاسه ای به شمار می رود. در سال های دور به این ایوان “پن کاسه” نیز می گفتند اما به تدریج نام مروارید را بر آن نهادند. دلیل این نامگذاری تورفتگی ایجاد شده در طاق‌های آن است؛ بد نیست بدانید به حالت تورفتگی صدف که مروارید درون آن قرار می‌گیرد پن کاسه گفته می شود.

 طاق نمای جنوبی

طاق نمای جنوبی دارای کاربری خاصی نیست و تنها به منظور قرینه سازی با ایوان شمالی ایجاد شده است. این طاق نما ارتفاعی کمتر از طاق مروارید دارد و تمام سطح بیرونی و داخلی آن به کاشی کاری و سقف آن نیز مانند طاق شمالی به مقرنس‌کاری مزین است. دو گلدسته بر فراز این طاق نما دیده می شود که باعث شده تا طاق نمای جنوبی و شمالی با هم تقارن نداشته باشند.در دو طرف طاق نمای اصلی، دو طاق نمای کوچکتر به چشم می خورد که در هر یک از آنها یک در وجود دارد که هم اندازه نیستند و یکی از این آنها به داخل اتاق کوچک و دیگری به گلدسته‌ها راه پیدا می کند. همین مساله تقارن در طاق نمای جنوبی را برهم زده

۶- شبستان ها

شبستان به فضایی مسقف در مساجد اتلاق می شود که ستون های یک شکل و موازی دارد و از یک طرف به صحن یا حیاط مرکزی مسجد پیدا می کند. مسجد نصیرالملک دو شبستان دارد که بر خلاف بیشتر مساجد به خاطر جهت گیری ساختمان، در امتداد محور قبله واقع قرار گرفته اند. در ادامه به معرفی این شبستان ها می پردازیم:

شکوه سادگی شبستان شرقی

شبستان شرقی یک شبستان زمستانه محسوب می شود که موزه اوقاف در آن برپاست و از ایوان جلوی آن قابل دسترسی است. این ایوان با ۸ طاق نما از حیاط مسجد جدا شده و ۶ متر عرض و ۷ جرز آجری دارد. آیات قرآنی و کاشی کاری هایی با نقش گل و بوته بر دیوار و پیشانی طاق نما جلوه خاصی به این ایوان بخشیده و آن را آراسته کرده اند.هفت ستون بدون طرح و ساده در شبستان شرقی دیده می شود که در وسط فضا و در یک ردیف قرار دارند و سقف نیز با کاشی کاری معقلی مزین شده است.در پشت شبستان شرقی دری وجود دارد که به چاه بزرگی موسوم به گاو چاه یا گاورو باز می شود. گاو چاه به چاه هایی اطلاق می شود که با استفاده از حیوانات از آن آب می کشیدند. در تابستان ها، گاوها را به چاه می بستند و آب مورد نیاز برای آبیاری و شرب را از آن به دست می آوردند. این قسمت در مسجد نصیرالملک محل نگهداری و هدایت حیوان آبکش بوده است. حیوان سطل آب را از چاه می کشیده و در یک حوضچه خالی می کرده تا از فواره حیاط بیرون بزند.یک دالان از دیگر عناصری است که در این فضا به چشم می خورد. نام محمد حسن معمار و محمدرضا کاشی پز که از معماران و سازندگان مسجد بوده‌ اند در این قسمت و بر روی یک تابلو دیده می شود و از سال ۱۲۹۳ ه. ق به عنوان تاریخ شروع و ۱۳۰۵ ه.ق به عنوان تاریخ پایان یاد شده است. شعر زیر از سعدی در پایین این تابلو نقش بسته است:
غرض نقشی است کز ما بازماند که هستی را نمی‌بینم بقایی
 مگر صاحبدلی روزی به رحمت کند در حق استادان دعاییاست.

  تماشایی ترین قسمت مسجدشبستان غربی

تماشایی ترین قسمت مسجد نصیرالملک شبستان غربی یا شبستان تابستانه آن است که یکی از زیباترین شبستان های مساجد ایران به شمار می رود. در این قسمت از سنگ گندمک استفاده شده و در سنگ تراشی و تزیین آن الگوبرداری از مسجد وکیل شیراز به چشم می خورد. پوشش های مدور یا عرقچین (۱) ها در بین تویزه (۲) های این شبستان ارتفاع کمی دارند اما بسیار زیبا به نظر می رسند.طاق و دیوارهای شبستان غربی با کاشی کاری های زیبا مزین شده و کف مسجد پوشیده از کاشی‌های فیروزه‌ای و نمای آن نیز آجری است. در سقف نیز نقش گل و بوته و نقوش اسلیمی و آیات قرآنی به خط ثلث عالی به چشم می خورد. در گذشته نقاشی‌هایی از گل سرخ نیز در این شبستان دیده می شد؛ اما در تعمیرات حدود ۷۰ سال پیش، با کاشی فیروزه‌ای روی آن را پوشاندند.از تزیینات چشم نواز که بگذریم، اولین نکته در مورد این شبستان ستون های سنگی آن است که در دو ردیف ۶ تایی قرار گرفته اند و تعداد آنها به نیت دوازده امام به ۱۲ عدد می رسد. این ستون های قطور، طرحی مارپیچ دارند و یکی از زیباترین ستون های اماکن تاریخی شیراز به شمار می روند.هفت طاقِ چشمه‌ای در بین هر دو ستون قرار گرفته و در انتها محراب زیبایی وجود دارد که با ایجاد یک فرورفتگی در بدنه چوبی شبستان ایجاد شده است. جنس کف محراب از مرمر است و سطح آن پایین تر از کف شبستان قرار دارد.این شبستان، هفت در چوبی با شیشه‌های رنگارنگ دارد که رو به صحن باز می شوند. مسجد نصیرالملک شهرتش را مدیون همین شیشه های رنگی است که به هنگام تابش آفتاب نمایشی بی نظیر به راه می اندازند. این جلوه رنگین کمانی کاری از استاد حاج میرزا آیت است و هر چشمی را به خود خیره می کند.

باغ نارنجستان قوام

ورودی

عمارت اصلی

عمارت اصلی باغ، ساختمان شمالی است که دو طبقه و یک زیرزمین دارد. این عمارت ۲۰ اتاق در دو طبقه دارد که تمام آنها به جز قسمت شرقی به یکدیگر راه دارند و در نهایت به آخرین اتاق قسمت غربی منتهی می شوند.
 طرح بنای اصلی و ایوان دو ستونی عمارت، الهام از شیوه معماری رایج در دوره زندیه را نشان می دهد و حجاری، نقاشی، گچ بری و آیینه کاری در همه بناهای باغ، عالی‌ترین نمونه هنرِ قاجاری به شمار می روند. با شکوه‌ترین بخش ساختمان اصلی، ایوان بزرگی است به طول 9 متر، عرض 5.10 متر و ارتفاع 6 متر که دو ستون سنگی یکپارچه و سقف مسطح دارد و مشرف بر حوض واقع در وسط باغ است. در دو طرف ایوان بزرگ دو راه پلکانی برای ورود و دسترسی به سایر قسمت‌ها تعبیه شده است که ارتفاع آنها از کف محوطه به دو متر می رسد. این پله‌ها به دو به بهار خواب می رسد که فضایی بالا آمده، خارجی، مسطح و باز است و به باغ اشراف دارد. در هر طرف یک سالن و یک اتاق بزرگ قرار دارد که کف آنها پوشیده از کاشی های سفید و آبی است. در انتها نیز پله هایی دیده می شوند که برای رفتن به طبقه بالا ایجاد شده اند. با ورود به اتاق اصلی مجاور ایوان، سقف آینه کاری شده ای را خواهید دید که شما را محو تماشای خود می کند. سر تا سر اتاق یا تالار اصلی و ایوان، پوشیده از آینه کاری هستند و بسیار چشم نواز به نظر می رسند. تالار اصلی به تالار آینه یا شاه نشین شهرت دارد و از طریق یک پنجره‌ چوبی هلالی با دریچه‌های ارسی به ایوان مرکزی راه پیدا می کند.روبروی ایوان شاه نشین، اتاق‌هایی هستند که محل اقامت حاکم وقت و اقوام و مهمانان نزدیکش بوده اند. در طبقه بالا نیز چهار اتاق به چشم می خورد که دو تای آن در عقب قرار گرفته است و هشتی و پنجره‌هایی مشرف بر ایوان دارند.این اتاق ها به گونه ای تقسیم بندی شده اند که گروه های مختلف مهمانان می توانستند به صورت مجزا در آنها اقامت کنند. ایوان بزرگ عمارت به واسطه هنرها و تزیینات به کار رفته در آن یکی از زیباترین ایوان های دو ستونی دوره قاجاریه در شیراز به شمار می رود. دو ستون این ایوان دارای بدنه استوانه ای و از سنگ مرمر یکپارچه و سر ستون‌هایی مزین به مقرنس کاری های نفیس دارند. در وسط سقف ایوان نقاشی یک مدال بزرگ دیده می شود و در اطراف آن شش منظره بیضی شکل ترسیم شده است.این نقاشی ها تمام زیبایی این بنا نیستند بلکه در قسمت های دیگرِ سقفِ ایوان و البته سقف، بدنه و دیوارهای اتاق ها نیز با نقاشی هایی چون گل و بوته، اشکال حیوانات، منظره شکارگاه و ... مزین شده اند. حجاری سنگ های پایین دیوار این بنا نیز به صورت قرینه است و بر سطح آنها نقوشی از شیر، سربازان هخامنشی، مبارزه با هلاهل (موجود افسانه ای) دیده می شود. در اطراف نقاشی های سقف ایوان و دیوارها و همچنین قسمت شاه نشین آینه کاری چشم نوازی خودنمایی می کند.نقاشی رنگ و روغن سقف ها سبک نقاشی های دوران زند را دارند؛ این نقاشی ها بر روی چوب‌های سقف -که در زبان بومی مرجوک خوانده می شوند- شکل می گیرند و مخصوص هنرمندان شیراز هستند.در حاشیه های سقف ها، از مقداری کاغذ دیواری و عکس‌های کاغذی رنگی نیز استفاده شده که  در آن دوره از اروپا به ایران آورده شدند. در دو سوی سقف ایوان طبقه بالا، تیرهای چوبی نقاشی شده دیده می شود. بیشتر نقاشی‌های سقف ایوان بزرگ و اتاق‌ها، کاری از  لطفعلی خان صورتگر، نقاش و مینیاتوریست مشهور آن دوره هستند.در جلوی عمارت اصلی درهای ارسی با شیشه‌های رنگی قرار دارد. بالای عمارت اصلی با پیروی از شیوه ساختمان سازی آن دوران دارای هلالی هایی است که تعداد آنها به سه عدد می رسد. تصاویر و طرح‌های زیبایی بر روی این هلالی ها، کاشیکاری شده و هلالی بین دو ایوان دو ستونی و شاه نشین هم مزین به شیشه‌های رنگی است که در دوره قاجاریه از اروپا به ایران رسیدند.همه درهای عمارت از چوب گردو ساخته شده اند؛ این درها یا مزین به خاتم کاری هستند و یا به سبک هندی منبت کاری شده و صدف هایی از خلیج فارس در آنها به کار رفته است.ازاره اتاق های اصلی عمارت و بخاری دیواری شاه نشین آن از سنگ‌های مرمر ساخته شده است که در آن دوران از یزد و تبریز به شیراز آورده‌ شدند. روی بخاری سنگ مرمر، نقش داریوش هخامنشی با یک برجستگی مختصر حجاری شده و حاشیه آن به رنگ طلایی است. در گوشه‌های بالای بخاری هم دو تصویر حجاری شده به چشم می خورند که متعلق به محمدرضا خان قوام الملک هستند. بر روی ازاره پایین عمارت و زیر ایوان نیز نقوشی با اقتباس از راه سنگی عمارت دیوانخانه کریم خان زند اما به شیوه تصاویر دوره قاجاریه حجاری شده اند. تصویر شیر و گور و پنجره سنگی مشبک و حجاری شده به صورت ترنج های زیبا نیز از دیگر زیبایی های این عمارت به شمار می روند.

خانه عرقی ها

حمام گچینه

زیرزمین ها

فضای باغ

بین عمارت ضلع جنوبی -که دفتر کار حاکم وقت محسوب می شده - و عمارت اصلی -که در شمال قرار دارد- باغی وسیع و محصور با نرده های آهنی قرار دارد. این باغ در دوره قاجار محصور شده و نرده آهنی دور تا دور باغچه‌ها به شکل قدیمی خود پا بر جاست. محوطه جلوی ساختمان اصلی و ایوان بزرگ قدری بالاتر از سطح باغ قرار دارد. در این محوطه حوض بزرگی دیده می شود که انعکاس نمای عمارت و ایوان در آن جلوه بسیار زیبایی دارد. لبه‌ها و پاشویه این حوض نیز پوشیده از قطعات بزرگ سنگ سرخ است و در دو طرف آن نیز چند باغچه به چشم می خورد. گذرگاه اصلی باغ از جلوی حوض آغاز شده تا نمای عمارت ضلع جنوبی ادامه پیدا می کند. در وسط این گذرگاه آب نمایی سرتاسری با اشکال هندسی ایجاد و اطراف آن نیز گل کاری شده است. این باغ دارای درختان نارنج بسیاری است و در فصل شکوفه دادن عطر دل‌انگیز بهار نارنج فضای باغ را عطرآگین می کند. درختان نخل تنومند و کهنسال در دو طرف گذرگاه اصلی باغ قد علم کرده اند و دیگر انواع درختان نیز در باغ دیده می شوند. گلهای گوناگون و رنگارنگ نیز در جای جای باغ نارنجستان قوام خودنمایی می کنند.

کاخ سروستان

مساحت این کاخ ۴۳۳۷ متر است و در ضلع شرقی که قسمت اصلی بنا می باشد و دارای یک ایوان بزرگ و دو ایوان کوچک تر است . ایوان مرکزی به تالار اصلی و سپس به حیاط وصل می شود. در دو طرف آن دو تالار بزرگ با سقف گنبدی مرتفع که در حاشیه زیر سقف تالارها بقایای گچبری دیده می شود.برای قرار گرفتن گنبد بر روی بنا از فیلپوش و برای تقویت گنبدهای مدور از گوشواره استفاده شده است، همچنین ستون‌هایی برای محافظت از سقف در اتاق‌ها به کار برده شده است.به طور کلی نقشه کاخ سروستان با شیوهای بسیار بدیع و جالب معماری در عهد ساسانی ساخته شده است.

ارگ کریم خان زند

این بنای ۴۰۰۰ متری در مرکز یک محوطه‌ با مساحت ۱۲۸۰۰ مترمربع قرار گرفته است. ارگ در خارج دارای ۴ دیوار بسیار بلند ۱۲ متری است که با ۴ برج آجری دایره‌ای شکل با ارتفاع ۱۴ متر و با زاویه‌ی ۹۰ درجه به هم متصل شده‌اند. عمده‌ی مصالح به کار رفته در این بنا از سنگ و گچ است. تمامی دیوارهای ۱۲ متری اطراف، دارای ضخامت ۳ متری در پایین و ۲.۸ متری در قسمت‌های بالایی هستند. طراحی این بنا در واقع هم مسکونی و هم نظامی است. دیوارهای محکم و بسیار مرتفع بیرونی با جان‌پناه‌هایی در قسمت‌های بالایی دیوار که برای استقرار سربازان و تیراندازی در هنگام جنگ از آن استفاده می‌شد و همچنین خندقی که سابقا در بیرون از آن کنده شده بود نیز گواه این امر است.
شکل کلی این بنا یک ذوزنقه‌ی ناقص است که گفته می‌شود علت این امر این بوده که در هنگام ساخت آن به این نتیجه رسیده‌اند که خاک شمال غربی برای ایجاد برجی با این عظمت نامناسب است و امکان نشست کردن دارد، پس کمی بنا را به سمت غرب کشیدند.برج‌های اطراف ارگ دارای سه طبقه‌ی مجزا هستند که پله‌های مدور برای رفت و آمد در آنها تعبیه شده‌اند. در طبقات نیز دو اتاق وجود دارد که یکی جهت استراحت سربازان و دیگری برای نگهداری اسلحه بوده است.قسمت‌های مسکونی ارگ در ضلع‌های شمالی، غربی و جنوبی واقع شده است که هر کدام دارای یک ایوان با دو ستون سنگی (البته در زمان قاجاریه ستون‌های سنگی ایوان‌های غربی و جنوبی با ستون‌های جنوبی جایگزین شدند) و شش اتاق مسکونی در دو سمت هستند که با مقرنس و تزییناتی مشابه تزیین شده‌اند. در جلوی هر ایوان نیز حوض چهارگوشی قرار دارد که آب موجود در آن از قنات رکن‌آباد که به رکنی معروف بوده است، تامین می‌شد، اما با از بین رفتن قنات، سیستم آبرسانی نیز از بین رفته است. این آب از لحاظ املاح معدنی در شیراز بهترین نمونه به شمار می‌رفته‌است.
نکته‌ی جالب‌توجه این است که تمامی اتاق‌ها از درون ساختمان به هم متصل هستند. بعلاوه ارگ دارای شاهنشین‌هایی در ضلع‌های مختلف و با کاربردهای متفاوت است، یکی شاه‌نشین شمالی که مناسب زمستان است و دیگری شاه‌نشین اصلی که در ضلع غربی واقع شده است و یک حوض بزرگ روبه روی آن قرار دارد و کاربردی تابستانه دارد و شاه‌نشین غربی برای تمام فصول است.اما در مورد ضلع شرقی باید گفت که در ورودی آن (در ورودی ارگ نیز هست) با یک تابلوی بزرگ کاشیکاری از صحنه‌ی رزم رستم و دیو سفید مزین شده است ( که این کاشیکاری در زمان قاجاریه به این بنا اضافه شده است) و البته حمام خصوصی پادشاه و برخی امکانات رفاهی نیز در این ضلع قرار دارند.ابستانه دارد و شاه‌نشین غربی برای تمام فصول است.

باغ ارم

زمین باغ ارم به شکل مربع مستطیل و بسیار وسیع است که درهای ورودی آن در ضلع بزرگتر و به سمت شمال و بلوار ارم قرار دارد و ضلع کوچکتر به سمت غرب و بلوار آسیاب سه تائی می باشد. این دو ضلع باغ در گذشته به صورت چینه ی گِلی (دیوار گلی) بوده و امروز پیچ های امین الدوله و اناری (۱) نرده های آن را به حضور خود مزین کرده اند. اضلاع دیگر باغ نیز به خانه های مسکونی و باغ های دیگری محدود می شود.در هر دوره با وجود تغییراتی که در باغ به وجود آمده، مساحت آن نیز افزایش و کاهش بسیار یافته است اما امروزه وسعت آن را نزدیک ۱۱۰۳۸۰ متر مربع عنوان می کنند.جهت شیب زمین در باغ، از غرب به سوی شرق می باشد و شیب زیاد زمین موجب شده تا معماران تدبیری بیندیشند و در قسمت هایی از گذرگاه های اصلی و فرعی باغ پله‌هایی را ایجاد نمایند. این پستی و بلندی های زمین بر زیبایی فضای باغ افزوده و چهره ای متفاوت را به آن بخشیده اند.ساختمان های باغ شامل عمارت اصلی و اندرون در قسمت غربی باغ و بر روی یک بلندی قرار دارند. در جلوی این ساختمان در سمت شرق، حوض وسیعی با ۳۳۵ متر مربع وسعت، به چشم می خورد که محیط آن را ۱۸ قطعه سنگ بزرگ و یکپارچه تشکیل می دهد و احتمالا ساخت آن به دوره جانی خان ایلخانی باز می گردد. در گذشته این استخر عمق بیشتری داشته اما امروزه عمق آن حدود نیم متر است. در چهار گوشه این استخر، چهار نخل فونیکس (ققنوس) بسیار بلند و زیبا به چشم می خورند.در میانه باغ گذرگاه یا خیابان اصلی آن وجود دارد که از غرب به شرق کشیده شده است. این گذرگاه از مقابل ساختمان و استخر بزرگ آغاز شده و تا انتهای باغ امتداد دارد. در دو سوی این گذرگاه، شمشادهای کوتاه حصاری دیده می شوند و در وسط، جوی آبی جریان دارد که از جلوی استخر بزرگ آغاز شده و پس از رسیدن به وسط باغ به جوی های متعددی تقسیم می شود تا آب به قسمت های دیگر باغ برسد. در اطراف این جوی، گُلکاری بسیار زیبایی انجام شده و دو طرف گذرگاه را سرونازها و درختان تنومند دیگر فرا گرفته اند.در محل تقسیم آب به جوی های متعدد، پله هایی ساخته شده و ادامه گذرگاه از پایین پله ها تا انتهای باغ مسطح و شن ریزی شده است. محور  وسیع دیگری با جهت شمالی جنوبی در وسط باغ قرار دارد که گذرگاه اصلی را قطع می کند. علاوه بر این دو گذرگاه عریض، گذرگاه های دیگری هم به موازات این دو، در تمام قسمت های باغ احداث شده اند.

تحریریه معماری آرل