شنبه های نگاه آرل به تهران: موزه فرش ایران

ساختمان موزه‌ی فرش، در گوشه‌ی شمال غربی پارک لاله در خیابان کارگر شمالی –تقاطع دکتر فاطمی تهران ،با الهام از عناصر سنتی ایرانی ساخته شده است. این موزه در سال ۱۳۴۰ به صورت ناتمام به منظور گالری فرش ساخته شد و ۱۵ سال به صورت متروکه باقی ماند و سپس در اوایل سال ۱۳۵۵ کار تعمیرات و تغییرات کلی آن آغاز و در روز ۲۲ بهمن ماه سال ۱۳۵۶ رسما افتتاح گردید. طرح موزه کلیتی مدرن دارد و یادآور معماری سبک بین‌المللی است.



معماری موزه فرش ایران توسط عبدالعزیز فرمانفرمائیان صورت گرفته است و آذین‌های بیرونی بنا با الهام از دار قالی و سیاه‌چادرهای عشایری طراحی شده است.  موزه مساحتی برابر 3400 مترمربع را در بر می‌گیرد که شامل کتابخانه تخصصی و فضای آموزشی، کارگاه مرمت، آمفی تئاتر و چایخانه و قسمت عمده مساحت که دو تالار برای نمایش انواع قالی‌های دست بافت و گلیم به صورت نمایشگاه دائمی و طبقه دوم آن برای برگزاری نمایشگاه‌های موردی و فصلی در نظر گرفته شده ‌است.



مجموعه موزه فرش ایران شامل با ارزش‌ترین نمونه‌های قالی ایران از قرن نهم هجری تا دوره معاصر است و از منابع غنی تحقیقی برای پژوهشگران و هنر دوستان به شمار می آید. معمولاً حدود ۱۳۵ تخته از شاهکارهای قالی ایران‌، بافت مراکز مهم قالی‌بافی مانند کاشان‌، کرمان‌، اصفهان‌، تبریز، خراسان‌، کردستان و جز آن‌ها، در تالار طبقه هم‌کف به معرض نمایش گذاشته می‌شود. در کتاب‌خانه موزه نیز حدود ۳۵۰۰ جلد کتاب به زبان‌های فارسی‌، عربی‌، فرانسه‌، انگلیسی و آلمانی در اختیار هنردوستان و پژوهشگران قرار می‌ گیرد.



پژوهش در سوابق‌، تحولات و کیفیت تاریخی هنر و صنعت فرش‌، به خصوص در ایران‌، گردآوری و خریداری نمونه انواع قالی‌های دست بافت ایرانی و برگزاری نمایشگاه‌های موقت از فرش ایران و سایر نقاط جهان‌، از اهداف موزه به شمار می آید.
نمایی یکدست، ریتمی آهنگین و زیبا از ستون‌هایی که بی‌شباهت به دار قالی نیستند و نهایتا فضایی روان و خوانا  از ویژگی های معماری این ساختمان است.  پس از گذر از میان تندیس‌گونه‌های زیبایی که ورودی مجموعه را تعریف می‌کنند به حیاط مجموعه وارد شده و بعد از عبور از یک مسیر سنگفرش شده از میان درختان، ساختمان با سایه روشن زیبایی که ستون‌هایی مورب نما برروی آن ایجاد کرده است نمایان می‌شود بعد از گذر از چند ردیف پله‌های حیاط و مشاهده‌ی یک ضلع ساختمان، با حس جاذبه و دعوت کنندگی وارد بنا شده و پس از گذر از دالان ورودی به فضای مکث، تقسیم و یا همان هشتی موزه وارد شده که گشودگی فضایی بعد از عبور از مسیری تنگ و باریک از ویژگی‌های دیرینه‌ی معماری ایرانی است. سنگ‌های یکدست کف و دیوارها، رنگ روشن فضا و سقف مشبک با  ایجاد نوری یکنواخت از ویژگی هایی است که در کنار هم محیط ساده و دلبازی را خلق کرده‌اند.


در این نمایشگاه نمونه‌هایی از قالیچه‌های تصویری شاهنامه نیز به نمایش درآمده است که گوشه‌هایی از ادبیات‌، اسطوره‌، مذهب و فرهنگ و هنر غنی ایران را نشان می‌دهد..



در فضای نمایشگاهی برای تاکید بر نقش فرش در خانه ها‌ی ایرانی فرش ها روی زمین پهن و در معرض نمایش گذاشته شده اند البته با اندکی اختلاف سطح در زمین فرورفته‌اند و به این طریق از مسیرهای عبور و مرور تفکیک شده‌اند. این فرورفتگی‌ها با نظمی خاص در تمام پلان مستطیلی شکل گالری توزیع شده‌ است. بعضی از این سطوح مستطیلی با شیب دو طرفه طراحی شده‌اند و در هر شیب آن فرشی به نمایش در‌آمده است. در کف بعضی از این حفره‌ها نیز آینه نصب شده و فرش با کمی فاصله با صفحه‌ای شیشه‌ای بر فراز آن غوطه‌ور است.
 
بعد از یک گردش پادساعتگردِ کامل پیرامون فضای مرکزی موزه، از طریق پلکانی به نمایشگاه طبقه دوم که نمایشگاه موقت موزه‌ی فرش با مساحت تقریبی ۸۰۰ متر مربع  است وارد شده که هدف از طراحی این طبقه نمایش فصلی فرش‌های مناطق مختلف ایران است. 




 تحریریه معماری آرل
عکاسی:غزاله عزالدین
منبع:آرل