موسیقی ایرانی– بخش اول

موسیقی هنر دیرباز تمام جوامع بشری است. موسیقی ایرانی از گذشته ای دور، نسل به نسل و سینه به سینه در بین مردم این سرزمین جریان داشته و فراتراز مرزهای کنونی ایران قدم گذاشته است. هدف تلاشی بر معرفی موسیقی ایرانی، آهنگسازان و نوازندگان برجسته ای  است که در راه اعتلای این موسیقی کوشیده اند، فرقی ندارد که از چه دیدگاهی بر آن بنگریم. در ادامه به قلم سید مصطفی کشفی به شرح کلیات موسیقی ایرانی می پردازیم، با امید اینکه بتوانیم نقش کوچکی در معرفی این موسیقی فاخر داشته باشیم.

باد پیچید به انبوهِ درخت               باد آواز گرفت از جنگل                        باد، موسیقی دان
موج، آمد به کمک                      باد با موج، نوای تازه                          خواندنی از دل و جان
باد، هوهو می کرد                     تُرکمن، زِه به دوتارش می بست            شیوه ی مرد جوان
جلوه ی زندگی و شادی و غم       سَرخوشی ها به هواداری عشق          آشیان، رنجِ زمان
چَه چَه بلبل و کبک                    بَغ بَغویی که کبوتر دارد                       نغمه، آرامشِ جان
دست و سُرنا و دُهُل                  فاخته، باغ و بهاری از گل                     رازِ پیدا و نهان
 



صدای طبیعت، با ساز درآمیخت و چون یاخته ای به جان آویخت و موسیقیِ برگرفته از طبیعت، راه موسیقی اقوام ایرانی را، در پیش گرفت. اگر طبیعت با زندگی اش یار بود، و اگر قصد کوچ داشت، نام و نشانِ مال کَنون را یافت و اگر آهنگ بَع بَع گوسفندان بود صَبا را بر آن داشت که از آن تأثیر بسزا بگیرد و در پیِ کاروان، زنگ شتر را بسازد و از در قفس بودن پرنده، با حالی شفته، با موسیقی خویش، سخن بگوید، بنالد و آشفه حال، "زرد ملیجه" را بسازد؛ گنجشک زرد صبا، در مایه ی دشتی، موسیقی ایران را نشانه رود و از داغ و جور زمان، حکایت گوید و "همایون" را بهانه سازد و هجران را با آوای سه گاه، باز گوید و باز جویَد و گل ماهورش در نسیم، دست افشانَد!


موسیقی ایرانی، بخشی از دنیای عظیم است که در اقلیم وجود خویش، خواهان و شنونگانی دارد. پسند هر گوش و هوش، نغمه و آهنگ وجود دارد. قضاوت با ما نیست و آنچه که از تراوشات اندیشه و احساس بگذرد، جایی و مکانی در زائقه ی انسان پیدا می کند و اِی بسا، دیگر موجودات هم.

نغمه ی بلبلِ خُنیاگر و نورِ مهتاب                  بانگِ لالایی و آوای حَزین و دَمِ خواب
نغمه ها، سینه به سینه به زمان بسپارند       بگذرد رودِ زمان و گُذریم از پایاب!


شکوهِ دربار خسروپرویز ساسانی، شکوهِ نغمه های خسروانی نکیسا و باربد جهرمی را، در پی دارد که به گاهِ سرخوشی، نغمه ها را پی می گیرند. پس از تغییرات ناشی از جایگیزینی ،طبعاً، انسجام مطلوب نیز، دست خوشِ دگرگونی هاست، این پیوندهای محکم و نشسته در جان و روان، گُسسته می شود و در زمانی، جا به جایی صورت می گیرد، اما، از بین نمی رود. در هر حال، موسیقی خسرورویزی، رنگ نمی بازد و چون دانه و قلمه ای، منتظر رشد است و خاموش، زندگی می کند. گذشت زمان و نیاز روحی انسان ایرانی، نوا و نغمه را، در چند جهت، جست و جو می کند: لَحن و کلام گرم و آهنگین نقّال که داستان های حماسی را در محل های پر جمعیت و اغلب، خسته از کار روزانه، باز می گوید و در کنار آن، موسیقی جریان دارد. دوم، نمایش های روحوضی "تخت حوضی" که حیاطِ خانه ها و خانه های اعیانی راه را بر گروه هایی می گشاید که بر تختِ تکیه زده بر حوضِ خانه، نمایش می دهند و در اجراها، موسیقی و شعر و ترانه، جلوه ی خاصی پیدا می کند و اغلب، ترانه ها توسط مردم کوچه و بازار، زمزمه می شود که به نمونه های آن، با صدای زنده یاد مرتضی احمدی و آثار پرویز خطیبی در ترانه هایی چون ماشین مَشتی مَمدلی، شاهد مُستندی است. از این ها گذشته، تعزیه به موسیقی ایران، اعتنایی در خور توجه دارد و تعزیه خوان، مخصوصاً از دسته اولیاء خوان، باید صدایی در خور توجه داشته باشد، یعنی قابل شنیدن باشد و صدا، صدایی باشد دارای کشش و جاذبه که گوش را، به محل اجرا بکشاند. استادان به نام، سید احمد خان و سلطان اقبال آذر"اقبال السلطان" و تاج اصفهانی چنین بودند. لالایی مادران هم، در نغمه ها"ملودی" نقش داشته و آثار شعری در فرهنگ عامه، گواه آن است.




تحریریه معماری آرل
گرداورنده : عماد کشفی