نگاهی به معماری بيست و پنج سال اخير ايران

مهندس داراب ديبا، استاد دانشگاه تهران و سرپرست گروه های هنر معماری و شهرسازی در دانشگاه های آزاد ايران، سه شنبه گذشته سخنرانی جامعی همراه با نمايش اسلايد، پيرامون معماری بيست و پنج سال اخير ايران، در انجمن آرشيتکت های ايران در پاريس ايراد کرد و با بيانی روشن و بی تکلف به نارسايی ها و بی بند وباری های اين موضوع مهم اجتماعی و فنی پرداخت.

او در مورد موسساتی که بعد از انقلاب، معماری را زير پوشش گرفته اند يعنی سازمان برنامه، وزارت مسکن و شهرداری تهران گفت آنها موازی با هم کار می کنند و ارتباط چندانی با هم ندارند و هيچ هماهنگی هم بين آنها موجود نيست و هر کدام راه خود را می روند.

علاوه بر اين ضوابط کيفی هم وجود ندارد، کارها در دست مهندسين مشاور عمده است و جوانان تحصيل کرده خوش فکر قادر به ابراز وجود نيستند و نمی توانند کار کنند.

بعد از انقلاب اسلامی، زمانی که فلسفه برگشت به اصل و ريشه بخصوص در مسائل هنری مطرح شد، توجه مهندسين معمار به سرچشمه اسلام و سرچشمه سنت، باعث شد که بسياری از ساختمان های سال های اوليه انقلاب کپی بی شخصيت ساختمان های دوره صفوی از کار دربيايد و اين بی هويتی، تا امروز ادامه يافته است

مهندس ديبا

در مورد عدم رعايت اصول شهرسازی در تهران، مهندس ديبا گفت شهرداری تهران از زمان کرباسچی که خودکفايی خود را اعلام کرد، شروع کرد به فروش مجوز تراکم و مجوز ارتفاع.

آنها در مقابل پول های هنگفتی که می گرفتند مجوز صادر می کردند و سرمايه داران در نقاط مختلف شهر شروع به برج سازی کردند و تهران امروز را می بينيد و يا بسياری از شهرهای ديگر مثل شيراز و يا شهر جديدی که در کنار يزد ساخته شده است، شهرهايی هستند که هيچ نوع هويت و هيچ نوع ارزش کيفی ندارند و فقط نشانه های سوداگری اند.

در اين شهرها هيچ نوع حقوق شهروندی رعايت نشده است. خانه های دو - سه طبقه ناگهان زير سايه خفقان آور يک برج بيست و چند طبقه قرار می گيرند به طوری که ساکنان آن يا مجبور به ترک خانه هايشان می شوند و يا بايد تحمل کنند که هرگز رنگ آفتاب را نبينند.

مهندس ديبا گفت در ايران امروز کنترل کيفی ساختمان وجود ندارد، زيبا شناسی اصلا مورد توجه نيست، به معماری با توجه و در ارتباط با بافت شهری نگاه نمی شود، و فساد و رشوه خواری از يک طرف و اعمال نفوذ صاحبان قدرت از طرف ديگر، کار را برای دريافت هر نوع پروانه ساختمان آسان کرده است.

او با اشاره به بهای بسيار زياد زمين در تهران که گاه به متر مربعی يک ميليون و هشتصد هزار تومان می رسد، گفت ديگر امکان ساختن خانه برای کسی فراهم نيست و برج سازی و آپارتمان نشينی بسيار مورد توجه قرار دارد.

به گفته مهندس ديبا، بعد از انقلاب اسلامی، زمانی که فلسفه برگشت به اصل و ريشه بخصوص در مسائل هنری مطرح شد، توجه مهندسين معمار به سرچشمه اسلام و سرچشمه سنت، باعث شد که بسياری از ساختمان های سال های اوليه انقلاب کپی بی شخصيت ساختمان های دوره صفوی از کار دربيايد و اين بی هويتی، تا امروز ادامه يافته است.

او از ساختمان های ناموزونی گفت که ظاهرشان سنتی است، پرداخت پنجره ها "پست مدرن" است و يک "کلاه فرنگی" هم بالای آن قرار گرفته است.

مهندس ديبا اضافه کرد که در اين برج سازی ها به ندرت ضوابط بين المللی ايمنی ساختمان های بلند رعايت می شوند. بناها اکثرا اسکلت فلزی دارند با پوششی از سنگ و شيشه و چندان کارهای با ارزشی از نظر معماری نيستند.

او با تاسف از معماران برجسته ای ياد کرد که با انقلاب اسلامی کشور را ترک کردند (حدود پانزده نفر را نام برد) و جای خالی آنها را کسی پر نکرد.

مهندس ديبا با اشاره به کثرت دانشگاه ها و تاسيس دانشکده های معماری و شهرسازی در اکثر شهرهای ايران و ايجاد مقاطع تحصيلی ليسانس، فوق ليسانس و دکترا گفت اکنون حدود ده هزار دانشجوی معماری به تحصيل اشتغال دارند.

"آنها در محل هايی درس می خوانند که ساختمان های قديمی هستند و برای دانشکده ساخته نشده است، کتاب به مقدار کافی در اختيارشان نيست و استاد هم تقريبا وجود ندارد. چون در استخدام اساتيد جديد، نه دانش آنها که بينش ايدئولوژيکی- سياسی شان در درجه اول اهميت است."

مهندس ديبا در ادامه سخنانش تعدادی اسلايد از ساختمان ها و يا طرح های آماده اجرا نشان داد و به تجزيه و تحليل کارها پرداخت. او گفت که برای اين مجموعه نه بهترين ها را انتخاب کرده است و نه بدترين ها را.

در مورد ايمنی ساختمان های بلند، او گفت که تنها يک سال و نيم است که رعايت مقررات آتش نشانی و زلزله اجباری شده است اما امکانات فنی آتش نشانی در ايران تنها تا طبقه سيزدهم کارايی دارد و برای طبقات بالا خطر همچنان باقی است.

او افزود که شيشه های اينگونه ساختمان های بلند اکثرا يک جداره و نازک و غير استاندارد هستند و آنگونه که در غرب مرسوم است که پنجره های طبقات بالاتر شيشه های قطورتری داشته باشند، در ايران به اين موضوع توجهی نمی شود.

مهندس ديبا نمونه های جالب و زيبايی از منازل مسکونی در شهرهای مختلف ايران از جمله در مناطق شمال و يا يزد، کرمان و اصفهان را نشان داد که معماران با استفاده از مصالح محلی ساختمان های به قول خودش معقولی بنا کرده اند.

از نکته های مورد اشاره مهندس ديبا، لزوم وجود يک ارتباط منطقی ميان ساختمان و کاربرد آن بود. او اسلايد ساختمانی را نشان داد که عينا از روی ساختمان "کرايسلر" از آمريکا متعلق به هفتاد سال پيش ساخته شده و اکنون مرکز مطالعات قرآنی در تهران است.

مهندس ديبا موضوع برگزاری مسابقه برای پروژه های بزرگ را که به تازگی شروع شده گامی سودمند دانست که به مهندسان جوان فرصت ابراز شايستگی می دهد اما به گفته او شرکت در مسابقه چندان مورد توجه و استقبال قرار نگرفته است چون اکثر آنها به سليقه های داوران اعتماد نمی کنند و اعمال نفوذها و رابطه ها را داور اصلی می دانند.

به عنوان مثال، او از يک پروژه ساختمان "آکادمی علوم و فرهنگستان ايران" گفت که در مرحله اول رتبه هفتم شد. بعد به مرتبه پنجم ارتقاء پيدا کرد و در نهايت چون آيت الله خامنه ای آن را از همه بيشتر پسنديد، اول شد و اکنون در دست ساختمان است.

از سخنان مهندس داراب ديبا چنين بر می آيد که در بيست و پنج سال اخير، هيچ بنای عمومی مثل سينما، تاتر، ورزشگاه، بازار و از اين قبيل در ايران احداث نشده است و فرودگاه "بين المللی امام خمينی" که حدود چهل سال پيش تصميم به تاسيس آن گرفته شد، هنوز سال ها مانده است تا بخشی از آن قابل استفاده شود.

او گفت مهندسين ايرانی تجربه چنين کارهای عظيمی را نداشتند و تازه يکی دو سال است که اجازه ورود و کار به مهندسين خارجی داده می شود و "اين خودش فرجی است".

تحریریه معماری آرل