۰۲۱-۲۲۹۰۱۹۰۵-۶

نویسنده : تحریریه معماری آرل
تاریخ : سه شنبه , ۱۳۹۴/۱۰/۲۲ ۱۲:۰۵
معماری شهر و کودکان

گذر از ماهیت شکلی فضاهای عمومی شهری و تمرکز بر محتوا و فعالیت های انسانی از بروندادهای دگرگونی فضاهای عمومی شهری است به گونه ای که نقش گروه های مختلف انسانی همچون کودکان در طراحی و مدیریت این فضاها پررنگ می شود. این نوشتار در یک بازخوانی کلی از مفهوم شهر دوستدار کودک، بر آن است ضمن تدقیق این مفهوم، به نقش و اهمیت آن بر دگرگونی فضاهای عمومی شهری بپردازد.

گام نخست: پنج پرده روایت شهر دوستدار کودک
پرده نخســت: مصوبه تهران شهر دوســتدار کودک به چند نقاشی خلاصه شده است
در فروردین ماه امسال معصومه آباد، عضو شــورای شهر تهران، با اشاره به مصوبه “تهران شهر دوســتدار کودک" این نکته را یادآور می شــود که اگر بند بند این مصوبه بررســی شــود، متوجه می شــویم اجرای آن در حد چند نقاشی دیواری مانده اســت؛ همچنین ضمن انتقاد از اجرا نشــدن مصوبه و بــا تأکید بر اینکه در شــهر تهران بیشــترین مخاطرات متوجه کودکان اســت و حتــی در حوزه آلودگی هوا نیز بیشترین آســیب متوجه آنها، مادران باردار و سالمندان است، در یک جمع بندی می افزاید: "تهران شــهر دوســتدار کودک نیســت."

پرده دوم: اصفهان شهر دوستدار کودک است!
در شهریور امسال شهرداری اصفهان اعلام کرده است در بخشهای مختلف فرهنگی، اجتماعی و عمرانی ایجاد زیرساخت های شهر دوستدار کودک را اجرایی خواهد کرد. همچنین در مهرماه امسال شهرداری اصفهان 8 اتوبوس دانش آموزی را برای 14 مدرسه راه اندازی می کند.

پرده سوم: شهر دوست دار کودک بم
بم یکی از نخستین شهرها در ایران است که یونیسف با همکاری مدیریت شهری محلی تالش دارد زمینه های شهر دوســت دار کودک در ایران را در این شهر فراهم آورد. پس از گذشت چندین سال از تأمین هزینه ها توسط این نهاد در ایران، برخی منتقدان برآنند که بودجه ها عموماً صرف ساخت وسازهای فیزیکی شده است و بر این نکته تأکید می کنند که برپایی شهر دوستدار کودک بم در درجه اول فرایندی چند وجهی، مشارکتی، اجتماعی و انسانی است و ساختمان ها تنها می توانند جزء کوچکی در این فرایند باشند.

معماری شهر و کودکان

پرده چهارم: از تجربه های اسناد شهری اروپا
شــبکه شــهرهای دوســتدار کــودک اروپــا 5 راهنمای اصلی، خود را این چنین بیان می کند :
  • الف- شهر دوســتدار کودک نیازمند راهبردی است که به کلیت شهر بپردازد نه محدودهای خاص.
  • ب- شهر دوستدار کودک نیازمند راهبردی است که تمامی عرصه های زندگی را در برگیرد: آموزش، حمل ونقل، خدمات عمومی، بهداشت محیط، امکانات ورزشی و غیره
  • ج- شهر دوســتدار کودک نیازمند راهبردی میان نسلی است که فقط کودکان را شامل نمی شود؛ بلکه کودکان اعضایی از جامعه بزرگتر شامل افراد جوان، میانسال و سالمند محسوب می شوند.
  • د- شهر دوستدار کودک نیازمند راهبردی است که مشارکت کودکان و جوانان را برای بهبود شرایط زندگی شهری تضمین می کند.
  • ه- شهر دوستدار کودک امری به شدت پویا و مبارزهای دائمی است؛ هدفی پیوسته است و نه عنوان یا لقبی که یک شهر با تلاشی موقت و برای همیشه به دست می آورد.
پرده پنجم: رجوع به ریشه ها
یونیسف به عنوان نهاد اصلی آغازگر موضوع شهر دوستدار کودک، ضمن تأکید بر حقوق کودکان در شهر، توجه به 12 حق زیر را بیان می کند:
  • امکان تأثیرگذاری بر تصمیمات مرتبط با شهرشان
  • ارائه نظرات خود درباره آنچه از شهر می خواهند
  • مشارکت در خانواده، جامعه و زندگی اجتماعی
  • دریافت خدمات پایه مانند مراقبت های بهداشتی و آموزشی
  • نوشیدن آب سالم و دسترسی به فاضلاب مناسب
  • ایمن ماندن از بهره کشی، خشونت و سوءاستفاده
  • امکان رفت وآمد امن در خیابان ها
  • امکان دیدن و ملاقات دوستان و بازی
  • داشتن فضای سبز برای گیاهان و حیوانات
  • زندگی در محیطی بدون هیچ آلودگی
  • امکان مشارکت در رویدادهای فرهنگی و اجتماعی
  • برابربودن شهروندان و دسترسی به تمامی خدمات صرف نظر از نژاد، مذهب، گروه قومی، درآمد و جنسیت

بازگشت به پایه ها و ضرورت اندیشه ورزی در شهرهای ایران
بازخوانی روایت پنج پرده پیشــین و بازگشــت به پایه هایی که یونیسف به عنوان سازمان رسمی تولید کننده اندیشه شهر دوستدار کودک بیان کرده است، به وضوح به آسیب شناسی مفهومی و به دنبال آن جامعیت و قدرت تصمیم سازی شهری در ارتباط با شهر دوستدار کودک در ایران رهنمون می شود. همچون دیگر مفاهیم اندیشهای در شهرسازی، شهر دوستدار کودک نیز قبل از شروع اقدامات اولیه فیزیکی، به تحلیل پسزمینه های شناختی مبتنی بر ساختار اجتماعی، فرهنگی و سیاسی جامعه ایران نیاز دارد؛ به ویژه اینکه این مفهوم در ادبیات جهانی هم تجربه ای نسبتا تازه و عمر رسمی آن به اندازه کنفرانس هبیتات 2 در 1996 در استانبول است. با حدودی از تقریب می توان گفت نخبگان و جامعه روشــن فکری ایران دریافته اند که در نبود بازخوانی دقیق مفاهیم اندیشه ای مدرنیته، مدرنیسم و مدرنیزاســیون، تجربه تاریخی سهمگینی را سپری کرده اند و این خود می تواند چراغ راهی برای برخورد فکری با هر اندیشــه تولیدشده دنیای معاصر باشد. به نظر می آید در وضعیت فعلی اندیشه شناسی شهری جامعه ما به علت فقدان نظریه پردازی، ماهیت مفاهیم تا حد زیادی قلب میشود. مقایسه اصول یونیسف، نتایج تجربیات شبکه شهرهای اروپایی دوستدار کودک و تجربیات عملی در مقایسه با آنچه در بم و تهران میگذرد و آنچه در اصفهان صرفا به اتوبوس دانشآموزی ختم میشود، گواه نیاز به بازتولید ادبیاتی دیگر در این حوزه در ایران است. بازگشت به پنج پرده روایت شده هم نشان از دریافت های پایه منتقدان این حوزه در یران دارد و هم می تواند بستر مسیر آینده را روشن كند.

معماری شهر و کودکان

نقش کودکان در دگرگونی فضاهای عمومی شهری معاصر
مفهوم دگرگونی یا دگردیسی فضاهای عمومی شهری به عنوان یک مفهوم اندیشه ای زاییده دهه اخیر در مطالعات شهری، از رویکردهای نسبتا جامعی است که به وضعیت فضاهای عمومی شهری در جهان در حال تحول توجه می کند؛ جهانی که با تکیه بر تحول تکنولوژی اطلاعات، تأثیر و برهمکنش شهرها بر یکدیگر را در مقیاس های جهانی، ملی و محلی بیشتر می کند. همین است که تجربه های شهری تهران را الگویی برای دیگر شهرهای ایران قرار داده و این خود می تواند بستری بر توسعه سریع اندیشه ها و تجربیات سامان‌یافته در بازتولید فضاهای عمومی شهری در ایران باشد.
نگاه به تجربیات تولید فضاهای عمومی شــهری در قرن بیست ویکم به وضوح فاصله گیری شاخص از نظام سامان دهی کلاسیک فضاهای عمومی شهری را پیش رو قرار می دهد. اگر زمانی معیارهای کالبدی، شــکل دهنده فضاهای عمومی شهری بوده و میدان ها و خیابان ها به عنوان مهمترین گونه های فضاهای عمومی شناخته می شدند، امروزه توجه به محتوای فضاهای عمومی شهری مدنظر است و طیف متنوعی از فضاها در شهر مسئله اندیشمندان شهری می شود. کثرت گرایی در گونه شناسی فضاهای عمومی شهری، خود یک بازخورد دگردیسی فضاهای عمومی شهری است. در یک مثال ساده در ملبورن می توان میدان فدراسیون که در 2002 شکل گرفته است را با فضاهای کلاسیک شهر مقایسه کرد تا این تحول فرمی و مفهومی را بیشتر درک کرد. در تهران نیز شکل گیری فضای عمومی پارک آب و آتش در مقایســه با میدان های کلاسیکی همچون نقش جهان به وضوح دگرگونی مفهوم فضای عمومی شهری را نمایان می کند.
دریک نگاه اولیه به عوامل متعدد مؤثــر در دگرگونی فرم و ماهیت فضاهای عمومی شــهری معاصر، نقش کودکان به عنوان یکی از مهمترین گروه های استفاده کننده فضا نقشی کلیدی می شود. می توان ردپای این نقش کلیدی را در موارد زیر بررسی کرد:
کودکان و نوجوانان پرنشاط ترین گروه های استفاده کننده از فضا هستند. در زمان های که متخصصان شهری به دنبال ارتقای کیفیت فضاهای عمومی شهری به سمت بالاترین و پایدارترین وضعیت آن هستند، کیفیت های پایه ای همچون تنوع، سرزندگی، تعاملات اجتماعی، امنیت و آسایش ارزش های دوچندانی می‌یابند. رجــوع به کیفیت های پایه به وضوح نقش کــودکان در ارتقای این کیفیت ها را نشان می دهد.

از این جمله:
  • کودکان و نوجوانان در فضاهای باز جنب وجوش و فعالیت بیشتری دارند.
  • کودکان و نوجوانان کنجکاوی بیشتری برای کشف و درک فضاهای عمومی شهری دارند.
  • کودکان و نوجوانان نســبت به بزرگترها راحت تر ارتباط اجتماعی برقرار میکنند و در تجربه ها با هم سهیم می شوند.
  • کودکان و نوجوانان زمینه حضور بیشتر مادران خود را در فضاهای عمومی شهری فراهم میکنند.
  • کودکان و نوجوانان زمینه های بازی در فضاهای شهری را به عنوان یک فعالیت متنوع و جذاب فراهم میکنند.
  • کودکان و نوجوانان عامل حضور دسته جمعی خانواده ها در فضای عمومی شهری هستند و زمینه تعامل خانوادگی را فراهم میکنند.
نگاه به نیازهای کودکان و نوجوانان در فضاهای عمومی شهری دقت طراحان و برنامه ریزان فضا را بالاتر می برد. بنابراین در یک نگاه اولیه، کــودکان و نوجوانان می توانند در دســتیابی به کیفیت های بالاتر فضای عمومی شهری نقشی ویژه داشته باشند. فضاهای عمومی شهری نقشــی پایه در ارتباط بین نســلی دارند و مدیران کشورهای توسعه‌یافته دریافته اند به منظور کاهش آسیب های جامعه شناختی در طول زمان، از فضاهای عمومی شهری به عنوان یک محیط آموزشی برای کودکان و نوجوانان بهره گیرند. این مسئله بر کودک مدار شدن فضاهای عمومی ویژه مبتنی بر نگاه های فرهنگی تأثیر بسزایی داشته است. بر این مبنا در یک نگاه اولیه می توان گفت در فضاهای عمومی شهری کودکان و نوجوانان راحت تر و سریعتر با فرهنگ و هویت و تاریخ خود آشنا می شوند؛ آنچه در شهرهای امروز ما رو به فراموشی است. سلامت محیطی از دغدغه های جدی فضاهای عمومی شهری معاصر است و آسیب پذیرترین گروه ها همانگونه که شورای شهر تهران هم دریافته است کودکان هستند.
فضاهای عمومی شهری باید محیطی سالم و ایمن را برای شکوفایی خلاقیت کودکان فراهم آورند. حرکت به سوی پیاده مداری فضاهای عمومی شهری، از گام های پایه در این حوزه است. این نقش های کلیدی در کنار دیگر عوامل، تأثیر شگرف نقش کودکان در تحول فضاهای عمومی شهری را نمایانگر می شوند. رجوع به تجربه تولید فضاهای عمومی شهری معاصر که بخشی را به کودکان اختصاص می دهند، نمایانگر این موضوع است.

می توان در موارد زیر تنوع اقدامات اولیه در این حوزه در فضاهای عمومی شهری را مشاهده کرد:
  • طراحی فضاهای پیاده مدار و محدوده های پیاده مدار برای حضور ایمن کودکان
  • طراحی آب نماها و فواره هایی که امکان تماس کودکان و بازی کودکان با آب را فراهم می آورد.
  • طراحی فضاهای عمومی به گونه ای که امکان تماس با مصالح را فراهم کند.
  • طراحی فضاهایی برای بازی کودکان به ویژه بازی های خالقانه
  • طراحی فضاهایی مناسب برای حضور مادران که هم کودکان خود را مشاهده می کنند و هم با یکدیگر در تعامل اند.
  • طراحی هنرهای عمومی همچون مجسمه ها در فضاهای شهری به گونه ای تعاملی که امکان تماس و تجربه کودکان را فراهم کند.
  • برنامه های آموزشی کودکان در فضاهای شهری
  • تبدیل فضاهای رهاشده به فضاهای بازی کودکان

معماری شهر و کودکان

نگاه به پیش رو:

از پارک آب وآتش بیاموزیم

این نوشتار آغازی برای دریافت نقش و اهمیت کودکان و نوجوانان در تحول فضاهای عمومی شهری است و تلاشی برای جمع بندی یا ارائه راه حل ندارد.
در یک نگاه اولیه به پیش رو می توان نگاه های راهبردی زیر را به صورت خلاصه مطرح کرد:
  • به تولید اندیشه ای متناسب با ماهیت فرهنگی جامعه و فضاهای شهری ایرانی در ارتباط با فضاهای شهری دوستدار کودک و نوجوان بپردازیم. در این نگاه اندیشه ای رویکرد جامع به حقوق کودکان داشته باشیم.
  • از فضاهای عمومی شهری جدیدمان همچون پارک آب وآتش که کودک مداری در بخش قابل توجهی از آن دیده می شود، بیاموزیم؛ ارزیابی کنیم؛ انتقاد کنیم و اصلاح کنیم.
  • در الگوی جمعی اســتفاده ایرانی از فضاهای عمومی شهری که همچون ساختار دیرینه فرهنگ ایران، مفهوم خانواده را با خود به همراه دارد عمیق تر شویم.
  • ضمن همراهی با مدیران و متخصصان شــهری در تولید بیشــتر فضاهای پیاده مدار که امنیت کودکان مان را به همراه دارد، سهیم شویم.
  • می توانیم این فضاهای پیاده مدار را از مجتمع های مسکونی و محله هایمان شروع کنیم. یک فضای بازی کوچک در یک مجتمع مسکونی میتواند تأثیری ویژه بر کودکان داشته باشد.
  • طراحان، برنامه ریزان و دســت اندارکارن امور شــهری کودکان را در متن برنامه های شهری خود قرار دهیم.

تحریریه معماری آرل
نویسندگان :
احسان رنجبر عضو هیئت علمی گروه شهرسازی دانشگاه تربیت مدرس تهران
نجمه مطلائی معمار داخلی، طراح شهر و مدرس دانشگاه علمی کاربردی تهران
منبع : فصل نامه همشهری معماری


تعداد بازدید : ۴۰۶۶
نسخه چاپی :  
ارسال نظرات

نظر شما :

مطالب مشابه
هشت رفتار آزار دهنده که تمام معماران انجام می دهند

هشت رفتار آزار دهنده که تمام معماران انجام می دهند

معماری متحرک

معماری متحرک

چگونه با غول رشته معماری به نام

چگونه با غول رشته معماری به نام "دفاع از پایان نامه" مواجه شویم؟

9  تمرین روزانه برای افزایش هوش سه بعدی و تجسم معمارانه !

9 تمرین روزانه برای افزایش هوش سه بعدی و تجسم معمارانه !

چگونه خلاقانه معماری کنیم؟

چگونه خلاقانه معماری کنیم؟

خانه های مفهومی، راه حل های معماری بسیار نوآورانه (قسمت اول)

خانه های مفهومی، راه حل های معماری بسیار نوآورانه (قسمت اول)

مشاوره معماری

برای داشتن فضای کارآمد و زیبا می توانید از مشاوره متخصصین آرل بهرمند شوید

02122901905
مهندسین مشاور معماری
کاردستی با وسایل دور ریختنی
شرکت طراحی دکوراسیون اداری 
طراحی و اجرای فروشگاه زنجیره ای

عضویت در گروه معماران آرل

بعد از ثبت ایمیل ، حتما از طریق لینک فعال سازی ، عضویت خود را فعال کنید.


طراحی و ساخت ویلا
بازسازی ساختمان
اخذ تاییدیه کمیته نما 
طراحی داخلی مطب
تماس با گروه معماران آرل
: تهران ، نیاوران، سه راه یاسر،ساختمان آوا 2،
پلاک 250، طبقه 3، واحد 34
تلفن  :  ۶-۲۲۹۰۱۹۰۵-۰۲۱ 
فکس :    ۲۲۹۰۱۹۰۷-۰۲۱
ایمیل: info@arel.ir