معماری جهان: آلمان در گذر زمان، قسمت دهم، بازسازی پس از جنگ

نویسنده : تحریریه معماری آرل

تاریخ : چهارشنبه , ۱۳۹۴/۰۵/۰۷ ۱۳:۴۵

معماری آلمان در گذر زمان: قسمت دهم، بازسازی پس از جنگ

گردآوری و ترجمه: نیلوفر محتاط

در نتیجه ی بمباران فراوانی که در جنگ جهانی دوم توسط متفقین صورت گرفت، بیش از 80 درصد آثار معماری در بسیاری از شهرها دچار آسیب جدی شدند. در شرق و غرب کشور آلمان و در شهرهای مختلف اقدامات متفاوتی برای بازسازی صورت گرفت. در بسیاری از شهرها نشانهای شهری مهم بازسازی یا دوباره سازی شدند. گفتنی است که بازسازی ساختمان ها با توجه به پیشینه ی تاریخی آن ها صورت نگرفت بلکه از سبکی مدرن و عملکردی برای بازسازی شهرها استفاده شد. پس از جنگ جهانی دوم متفقین آلمان را به عنوان کشور شکست خورده به دو نیمه ی شرقی و غربی تقسیم کردند . در سال 1949قسمت شرقی با نام جمهوری دمکرات آلمان زیر نفوذ شوروی و قسمت غربی آلمان زیر سلطه (انگلستان-آمریکا-فرانسه)با نام آلمان فدرال بوجود آمد آلمان غربی نسبت به آلمان شرقی به علت وجود دموکراسی و اقتصاد سرمایه داری (بخش خصوصی)به سرعت رشد و پیشرفت کرد.
بازسازی آلمان پس از جنگ جهانی دوم روندی طولانی دارد. آلمان هم از نظر جانی و هم از نظر اقتصادی دچار خسارات فراوانی شد. در جنگ جهانی دوم 7.5 میلیون آلمانی کشته شدند. این جمعیت معادل 11 درصد جمعیت آلمان در آن زمان است. همانطور که گفته شد به دلیل بمباران فراوان شهرها نیز دچار آسیبهای جدی شدند. تولیدات کشاورزی نیز به 35 درصد کاهش پیدا کرد.

مشارکت زنان در امر بازسازی: به دلیل کشته شدن مردان در جنگ زنان با تشکیل جنبش rubble women در بازسازی ایفای نقش کردند.

اقتصاد آلمان پس از جنگ جهانی دوم به وضع بسیار وحشتناکی دچار شده بود. جنگ به همراه سیاست زمین سوخته هیتلر ۲۰درصد از کل ساختمان‌های مسکونی این کشور را نابود کرده بود. تولید سرانه غذا در سال ۱۹۴۷ به تنها ۵۱درصد مقدار آن در سال ۱۹۳۸ کاهش یافته بود. همچنین تولیدات صنعتی در سال ۱۹۴۷ تنها برابر یک سوم میزان آن در ۱۹۳۸ بود. علاوه بر آن درصد زیادی از مردان آلمانی که در سن کار قرار داشتند، کشته شده بودند. هرچند که قیمت‌ها تحت کنترل بود و تقریباً نرخ تورم زیر ۳۰ درصد وجود داشت، کنترل قیمت کالاهای غذایی باعث گردید که کمبود چنان شدید شود که برخی مردم شروع به کاشت محصولات غذایی برای خود کردند و دیگران در آخر هفته‌ها پیاده به نواحی روستایی می‌رفتند تا در آنجا به مبادله کالاهای خود با محصولات غذایی بپردازند. مردم از نظر تغذيه به شدت در رنج بودند. وضع مسكن بسيار رقت‌بار بود بطوري كه در هر اتاق 5 تا 6 نفر زيست مي‌كردند يا اكثراً در زيرزمين‌ها و اتاقك‌هاي حلبي و راهروها و ايستگاه‌هاي راه‌آهن‌ شب را به صبح مي‌رسانيدند. توزيع خواروبار كه در روز سرانه تا ميزان تأمين 1300 كالري تعيين شده بود بين سال‌هاي 48-1945 تا اين ميزان هم تأمين نمي‌شد.

شهر هانوفر در سال 1943

شهر کلن در سال 1945

وضع تاریک اقتصادی و از هم گسیختگی اجتماعی جوامع اروپایی به همراه خطر قریب‌الوقوع همه گیری کمونیسم در قاره سبز، انگیزه‌های کافی را در اختیار ایالات متحده برای کمک به بازسازی اروپا قرار می‌داد. به این منظور طرح مارشال توسط ایالات متحده برای بازسازی اقتصادی آلمان غربی (و البته اروپای غربی) به کار گرفته شد. این طرح به بسیاری از کشورهای اروپای غربی کمک کرد تا اقتصاد خود را پس از جنگ بازسازی کنند. علاوه بر این اقتصاد آلمان غربی به کمک طرح اقتصاد آزاد که توسط دکتر ارهارد ارائه شد تا سال 1965 پیشرفتهای بسیاری داشت به طوری که در این سال ارزش پولی 1 فرانک آلمان برابر ارزش 1 دلار آمریکا بود. این در حالی است که آلمان شرقی به دلیل سلطه ی کمونیسم در آن زمان در رکود به سر می برد.
پس از جنگ جهانی دوم تنها از آلمان غربی 400 میلیون مکعب آوار جمع آوری شد. برای درک حجم زیاد این آوار باید گفت که با آن میتوان دیواری به ضخامت 2 متر و ارتفاع 7 متر به دور کل آلمان غربی کشید. بازسازی پس از جنگ کشور آلمان با سئوالات بسیاری روبرو بود: چگونه می توان پاسخگوی نیاز سریع و فوری مسکن بود؟ آیا می توان از بازسازی به عنوان فرصتی برای نوسازی و توسعه استفاده کرد؟ آیا رها کردن شهرهای مخروبه و ساختن شهر در مکانی دیگر کار صحیحی است؟ در مورد سئوال آخر باید گفت که درست است ساختمان ها خراب شده اند اما زیر ساخت ها (لوله های آب و فاضلاب، برق و ...) همچنان پابرجا هستند. علاوه بر این، مردم نسبت به شهر خود حس تعلق دارند و دوست دارند که بازسازی در همان مکان قبلی انجام شود. در بازسازی شهر مونیخ و هانوفر بر خلاف ایده های اولیه برای جابجایی این دو شهر، در نهایت این شهرها جابجا نشدند و در مکان خود باقی ماندند. همانطور که ملاحظه می کنید بازسازی کشور آلمان پس از جنگ دارای ابعاد وسیعی بود.

کمپهای اضطراری در Nissenhütten: در آن زمان مردم به دلیل از دست دادن خانه ی خود در این کمپ ها که در اصل مخصوص نظامیان بود سکونت داشتند.

در آلمان غربی روند ساخت و ساز و توسعه به سرعت و با شتاب انجام می شد. کشورهای غربی می خواستند تا از آلمان غربی در برابر اتحاد جماهیر شوروی حمایت کنند بنابراین از بازسازی آلمان غربی حمایت بسیاری کردند که می توان به عنوان مثال به طرح مارشال اشاره کرد. تا سال 1960 تعداد زیادی بیمارستان، مدرسه، خانه و جاده در این کشور ساخته شد. سرعت ساخت و ساز به گونه ای بود که هر ساله 570000 واحد آپارتمانی در آلمان غربی ساخته می شد. در کل در طی 15 سال پس از جنگ جهانی دوم 5.3 میلیون واحد آپارتمانی در آلمان غربی ساخته شد. در آلمان شرقی که نظامی کمونیستی داشت از سال 1974، 100000 واحد مسکونی در سال ساخته می شد. بازسازی پس از جنگ کشور آلمان فرصت مناسبی را برای معماران و برنامه ریزان فراهم آورد. به نظر میرسید که بازسازی کاری بی پایان است و به دلیل سرازیر شدن سرمایه ی فراوان، منابع مالی نامحدود تصور می شدند. اما بر خلاف تصور، نتیجه چندان جالب نبود از سال 1950 به بعد در آلمان غربی تمام ساختمانها شبیه هم بودند و بلوکهای آپارتمانی با مقیاس بسیار بزرگ در شهرهای بزرگ دیده می شد. در همین زمان در آلمان شرقی مجتمع های مسکونی شبیه به هم به صورت ردیفی و با مصالح پیش ساخته ساخته شده بود. گفتنی است که کیفیت واحدهای پیش ساخته در آلمان شرقی پایینتر از آلمان غربی بود. طراحان مدرن سعی کردند که شفافیت، وضوح و نظم و ترتیب را جایگزین اغتشاش و در هم بر همی شهرهای کلاسیک آلمان کنند اما نتیجه باعث بهبود کیفیت زندگی مردم نشد و چیزی جز تنهایی، افسردگی و کسالت را برای مردم ایجاد نکرد.

شباهت ساختمان ها در آلمان غربی

اولین مجتمع مسکونی بلندمرتبه در شهر هامبورگ

آپارتمانهای بتنی پیش ساخته در آلمان شرقی

آپارتمانهای پیش ساخته در آلمان شرقی

به طور خلاصه در فاز اولیه ی بازسازی به دلیل شتاب در بازسازی پس از جنگ جهانی دوم، اشتباهات معماری چشمگیری صورت گرفت. در سال های پس از جنگ جهانی دوم بسیاری از شهرها با سبک مدرن بازسازی شدند. در بازسازی ساختمان ها دقت فدای سرعت و تراکم فدای وسعت فضاها شد. علاوه بر این آلمان از تاریخ خود گسسته شد و معماری به دلیل استفاده از سبک مدرن و دوری از سبک های تاریخی، نقشی چشمگیر در این گسستگی داشت. به نظر آلبرت اشپیر معمار مخصوص آدولف هیتلر دلیل اصلی مشکلات بازسازی پس از جنگ رد کامل تاریخ بود. نتیجه ی این گسست از تاریخ، ایجاد ساختمانهایی در آلمان غربی بود که بسیار شبیه به یکدیگر بودند. وجود بزرگراههای عریضی که از مرکز شهرها عبور می کردند. فاز اولیه ی بازسازی تا سال 1980 به طول انجامید.
پس از فاز اولیه، برنامه ریزی شهری رویکرد جدیدی را پیش گرفت. هدف جلوگیری از تکرار اشتباهات گذشته بود. اشتباهاتی که در اثر استفاده ی بی چون و چرا از سبک مدرن و شتاب در بازسازی پدید آمده بودند. علاوه بر این پیر شدن جمعت کشور، ورود مهاجران خارجی و کم شدن تراکم جمعیت آلمان شرقی باعث شد تا روشی جدید برای برنامه ریزی شهری در بازسازی اتخاذ شود. همانطور که گفته شد برنامه ریزان شهری در ایده های خود تجدید نظر کرده و تفکر رادیکال سالهای اول پس از جنگ جای خود را به نوسازی محتاطانه داد. در این زمان بود که فاز سوم جنبش رنسانس در آلمان قوت گرفت. جنبشی که در تضاد با جنبش قبلی به تاریخ و فرم های نوستالژیک علاقه دارد. در طراحی شهری در این دوران به مرکز شهر توجهی ویژه شد و گفته می شد که مرکز شهر باعث ایجاد حس هویت در هر شهر شده و مانند نشانه ی شاخصی است که به جهت یابی مردم شهر کمک می کند. در این دوران شهرهای تاریخی بسیار محبوب و مورد توجه هستند.
سال 1975 نقطه ی عطفی در معماری غرب بود زیرا سال میراث معماری نامیده شده بود. تمایل به حفظ میراث باستانی در آلمان معماری ابتدا از آلمان غربی شروع شد. اولین اقدامات نزاع بر سر حفظ محله ی تاریخی Westend در شهر فرانکفورت بود. این محله از جنگ جهانی دوم جان سالم به در برده بود. در همان سال هر کس که در Westend زمینی به وسعت 5000 مترمربع به بالا داشت این اجازه را داشت که در آن زمین ساختمانی بلندمرتبه بسازد. این در حالی است که ساکنین محلی با این قانون مخالف بودند. اقدامات شهرداری فرانکفورت در آن سالها مورد مذمت بسیاری از مردم محلی قرار گرفته بود. در سال 1972 برجی بتنی در مجاورت کلیسای تاریخی St. Bartholomeus Cathedral ساخته شد. در همان زمان بود که بقایای 3 خانه ی تاریخی که در اثر بمباران متفقین آسیب دیده بودند با بولدوزر صاف شد و به جای آن ها دو ساختمان اداری زشتی ساخته شد. در شهرهای دیگر آلمان نیز چنین وضعیتی برقرار بود. در شهر هامبورگ مردم برای اعتراض به خیابان آمدند و تقاضا داشتند که بقایای خانه های قدیمی موجود در یکی از محلات تاریخی هامبورگ حفظ شود. پس از گذشت 7 دهه از جنگ جهانی دوم، آلمان دوباره با این سئوال مواجه شد که چه بناهایی ارزش نگهداری دارند و چه ساختمان هایی را باید نوسازی کرد؟
سرانجام معمار انگلیسی، David Chipperfield در مرمت موزه ی Neues برلین تعادل را برقرار کرد. مرمت این ساختمان با رویکرد ترکیب عناصر ساختمان اصلی با عناصر مدرن انجام شد. اکنون معماری موزه ی Neues در بر دارنده ی تمام ادوار تاریخی آلمان است.
سالانه 8 میلیون نفر از شهر برلین بازدید می کنند. برلین شهری است که تاریخ معماری مدرن را با تمام جنبه های خوب و بدش به نمایش می گذارد و همین آن را تماشایی کرده است.