نشست طرح دگردیسی و پایایی مفهوم شهر

نشست طرح دگردیسی و پایایی مفهوم شهر در 11 خرداد سال 94 در دانشکده ی معماری و شهرسازی دانشگاه علم و صنعت برگزار شد. در این نشست از دکتر شیعه که از استادان پیشکسوت شهرسازی هستند نیز تقدیر شد ولی متأسفانه ایشان در مراسم حضور نداشتند. دکتر محسن حبیبی، استاد برجسته ی شهرسازی و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در این نشست سخنرانی کردند خلاصه ای از سخنرانی ایشان در زیر آمده است:
"تبلور فرهنگ و طبیعت در محیط انسان ساخت و رفتارهای جامعه، شکل گیری شهر و فضاهای شهری است و به همین سبب شهر موجودیتی انسان شناسانه می یابد و تجربه ی آن نیز تجربه ای انسان شناسانه است تجربه ی انسان شناسانه ی شهر روایت مدنیت شهر است. مدنیتی تبلور یافته در فضا و مکان، مدنیتی که همراه با دگرگونی و دگردیسی مداوم و آرام یا شتابان مکان و فضای شهری دگرگون می شود و دگردیسی می یابد. مدنیتی حاکی از پایایی شهر و مفهوم آن. دگردیسی مفهوم شهر دگردیسی حافظه ی جمعی شهر است که آرام و پیوسته با دگرگونی شهر، تخریب ها و جانشینی های فضاها و مکان های شهر در طول زمان رخ می دهد.
می توان از دگرگونی و دگردیسی شهر و مفهوم آن از سده های میانه ی اروپایی تا به امروز در مقیاس جهانی در 4 دوره سخن گفت. 4 دوره ای که ابتدا با انقلاب فنی شروع می شود و سپس با انقلاب فرهنگی همراه می شود. شرح این 4 دوره را به تفصیل در زیر می آوریم:
1) شهر اول: مربوط به روزگار کهن است و برآمده از انقلاب فنی و پای گرفته در جنبش کسب حقوق مدنی (انقلاب فرهنگی، تصویری از آسمان، زمانه ای به ظاهر ایستا با حرکتی دورانی) است. در این شهر، زندگی شخصی با فضاهای عمومی درآمیخته است. چنین شهری، فضایی ملموس است. فضایی است که قابل دیدن و شنیدن است. شهر و بناهای شهری به فضای تماس حیات می بخشند. چنین شهر ملموسی با تمام حواس پنج گانه درک می شود.
2) شهر دوم: شهر اول بعد از رنسانس و اختراع ماشین اولیه دچار دگردیسی می شود و شهر دوم پدید می آید. شهر دوم شهری است که در پی مدرنیته ی اول پدید می آید و از جنبش نوزایی نشأت گرفته است. در این شهر فضاها بیشتر نمایشی و رسمی هستند، ارزش تصویری و تصوری دارند، ملموس نیستند و با تمام حواس درک نمی شود. بر چنین شهری دیدگرایی حاکم است. شهر دوم شهری کمال گرا و رئالیست است که الگویی از پیش اندیشیده دارد. چنین شهری رابطه ی خود را با شهر کهن قطع می کند و مفهومی تجریدی دارد.
3) شهر سوم: انقلاب صنعتی در پی مدرنیته ی دوم در قرن نوزدهم پدید آمد. در این دوره است که "City" شکل می گیرد. شهر سوم مفهوم جدیدی است که بیشتر با کارخانه و صنعت همراه می شود. در چنین شهری فضا، مکان و بنا نقش اطلاع رسانی و معناشناسانه ی کمرنگی می یابند. گویش تصویری و تجریدی جانشین گویش محاوره ای می شود. بدین گونه که در شهر گویش تصویری گویش غالب است و باید از تابلوها و علائم راهنما استفاده کرد. به تدریج واژه ی جدید”Urban” کاربست پیدا می کند و چار چوب “City” را به هم می ریزد و روابط کلانشهری را سبب می شود. در شهر سوم حمل و نقل بسیار پراهمیت است، فضای اوقات فراغت از فضای کار جدا می شود. فضای شهری فضای آمد و شد و جنبش و حرکت است. وابستگی به مکان در این شهر از بین می رود و نوعی جهان وطنی مطرح می شود و محلی گرایی کم رنگ و نوستالژیک می شود.
4) شهر چهارم: با زیر سئوال رفتن عقلانیت مدرنیته ی اول و دوم، از دهه ی هفتاد قرن بیستم شروع می شود. در این دوره است که “Metropolis” شکل می گیرد. در شهر چهارم، مفهوم کلانشهر در رابطه با دگرگونی های چشمگیر فنی در وسایل و شبکه های حمل و نقل به خصوص ریلی، جاده ای و هوایی و نیز شبکه های ارتباطی همراه شده و استحاله ی دیگری در مفاهیم فضا، مکان و زمان رخ می دهد. شهر چهارم شهری است که زیست جهان های متفاوت را به وسیله ی شبکه های جاده ای، ریلی سریع السیر و شبکه های ارتباطات از راه دور به هم می دوزد. چنین شهری تکه تکه شده، متمرکز و نامتمرکز وآکنده از گره ها و شریان های آمد و شد سریع است. در این دوره است که شاهد عبور از کلانشهر (متروپول) به وراشهر (متاپول) هستیم. در متاپول، مرکز و پیرامون بی معنی می شود و با کهکشان و منظومه مواجه هستیم و حومه دیگر معنا ندارد. کهکشان شهری منطقه ای بزرگ با پراکندگی بسیار را شکل می دهد. منطقه ای از نظر عملکردی پیوسته، از نظر اجتماعی ناپیوسته، متمرکز و نا متمرکز. متاپول مفهوم متضاد خود یعنی محلی بودن را تقویت می کند و به جهانی فکر کردن و محلی عمل کردن معتقد است. در این شهر است که ایدئولوژی ها رنگ می بازند و در عین حال رنگارنگ می شوند. در چنین شهری، فضا فضای ارتباط و اتصال است و چندفرهنگی مطرح می شود، فرهنگ غالبی وجود ندارد و فرهنگ در چندفرهنگی تعریف می شود. در چنین محیطی همه ی افراد منبع تولید اطلاعات هستند و شبکه های اجتماعی نقش رسانه ای می یابند."
در ادامه ی نشست نیز فرصتی به حضار برای پرسیدن سئوال داده شد و در پایان با ارائه ی لوحی یادبود از دکتر حبیبی تقدیر شد.







تحریریه ی معماری آرل