نکاتی در عکاسی با دید معمارانه

تحریریه معماری آرل

ساخت بناهای متفاوت توسط بشر برای منظورها و كاربردهای مختلف بوده است. بناهای مذهبی، دولتی، صنعتی، یادبود، تجاری، مسكونی و گونههای مختلف دیگر هر یك كاربردی ویژه دارند كه بیتردید شكل ظاهری آنها نیز متفاوت است.
اقوام مختلف با توجه به فرهنگ و بینش خود، برای ساخت و تزیین برخی بناها اهمیت بیشتری قایل هستند. مثلاً مسلمانان همواره در ساخت و تزیین مساجد، زیارتگاهها و اماكن مذهبی با هنرمندی و ظرافت خاصی عمل كردهاند، به گونهای كه مشابه آن در دیگر بناها كمتر یافت میشود. تنوع این بناها نیز بسیار چشمگیر است كه در هر نقطه و مكانی به شیوهای خاص بوده است.
شاید متن این آموزش مقداری طولانی باشد ولی پیشنهاد می کنیم آن را مطالعه کنید تا از عکسهای که با رعایت این نکات می گیرید بیشتر لذت ببرید.
توده مواد موجود در فضا كه به صورت یك یا چندین حجم توخالی ساخته میشوند، معماری را شكل میدهد. این فضاهای توخالی برای فعالیت انسانهاست. به جز مواردی خاص، معماری هنر نیست. حتی بناهای یادبودی كه ظاهراً استفادهای عملی ندارند، به مناسبتی خاص و به یادگار مسأله ارزشمندی كه برای كل جامعه مهم است، بنا شدهاند. ایستگاه راهآهن، ساختمان یك كارخانه، ساختمان اداری و... با توجه به كاربردشان ساخته و تزیین میشود. در ساختمان بنا، علاوه بر هدف و فضا، جنس مواد نیز موضوع مهمی است كه متناسب با شرایط اقلیمی و نقشهٔ ساختمان از مصالح گوناگونی استفاده میشود.
اولین گام در عكاسی معماری آگاهی از این عوامل است.
عكاس باید برای كسب این اطلاعات و بازدید از بنا وقت كافی صرف كرده و هنگام بازدید زوایای متفاوت آن را ارزیابی كند.
در مورد اغلب بناهای تاریخی، مطالبی در كتابها و بعضاً دفترچههای راهنمای مربوطه چاپ شده كه برای شروع، راهنماییهای مناسبی در اختیار عكاس قرار میدهد.

تجهیزات مورد نیاز
1- دوربین: ثبت و ضبط دقیقترین جزییات در عكاسی معماری ضروری است و باید با وسواس، تصویرهایی با كیفیت بسیار خوب ارائه كرد. بنابراین، در عكاسی معماری اغلب از دوربینهای قطع بزرگ و قطع متوسط یا از دوربینها و بك دیجیتال با كیفیت بالا استفاده میشود.
در عكاسی معماری باید خطوط و سطوح عمودی بنا در تصویر كاملاً عمودی باشند و چون با دوربینهای قطع بزرگ به سادگی میتوان پرسپكتیو صحنه را كنترل و اصلاح و خطوط و سطوح را عمودی ثبت كرد، از این دوربینها بیشتر استفاده میشود.
البته با دوربینهای SLR و لنزهای Perspective Correction نیز میتوان به عكاسی معماری پرداخت. با لنزهای Perspective Correction تا حدودی میتوان پرسپكتیو را كنترل كرد و یا در صورت عدم دسترسی به لنزهای Perspective Correction تلاش شود كه در حد مقدور خطوط عمودی ساختمان دچار اغتشاش نشود و تصویرهایی با كیفیت مطلوب ارائه شود.

به عبارتی دیگر از اصول اولیه عكاسی معماری، كج نبودن خط افق در تصویر، عمود بودن كامل ساختمان و خطوط و سطوح عمودی آن در تصویر است، اما در مورد بناهای مدرن كه كیفیت گرافیكی نمای آنها چشمگیرتر است، میتوان از زوایای غیرمتعارف و وجود پرسپكتیو سود جُست و اندكی از اصول اولیه چشمپوشی كرد.

پرسپكتیو و دیگر امکانات سخت افزارهای عکاسی که در عکس شما تاثیر می گذارد به لطف نرم افزارهای کامپیوتری مانند فتوشاپ نیز میتوان آنها را ایجاد کرد.

2- سه پایه : عكاسانی كه به كیفیت و وضوح كامل تصویر خود میاندیشند، استفاده از سه پایه عكاسی را بسیار جدی تلقی میكنند. از سویی دیگر برای اینكه تصویر از بیشترین وضوح برخوردار باشد، نباید در محیطهای كمنور یا فضاهای داخلی بدون آنكه دوربین بر روی سه پایه نصب باشد، اقدام به عكاسی كرد.
3- ISO : حساسیت زیاد و فوقالعاده زیاد كمتر در عكاسی معماری مورد استفاده قرار میگیرند. زیرا حساسیت زیاد با افزایش دانهها، جزییات تصویر را كاهش میدهند. از این رو استفاده از فیلم یا حالتهایی با حساسیت متوسط و كم برای كاهش دانهها و افزایش جزییات در تصویر ضروری است.
4- فیلتر : فیلترهای زرد، نارنجی و قرمز در عكاسی سیاه و سفید برای تشدید كنتراست ابرها و آسمان و كنترل تیرگی آسمان و فیلتر پولاریزه برای از بین بردن انعكاسهای نامطلوب در شیشهها و همچنین تیرهكردن آسمان در عكاسی رنگی بیشترین استفاده را در عكاسی معماری دارد. همچنین فیلترهای تصحیح در عكسبرداری رنگی از فضاهای داخلی كه با منابع نور مختلف روشن شده است، كاربرد دارد.

نقش نور در عكاسی معماری
اجسام گوناگون موجود در طبیعت دارای سه بُعد طول، عرض و ارتفاع هستند كه مجموع این ابعاد، حجم را به وجود میآورد. اما هنگامی كه اجسام به تصویر در میآیند، خصوصیات سه بُعدی آنها بر روی سطحی دو بُعدی نمایان میشود. درست است كه توقع نداریم ابعاد حجم را در تصویر لمس كنیم، اما به كمك سایهروشنهایی كه بر روی حجم مورد نظر تشكیل میشود، میتوان احساس حجم و برجستگی را در تصویر ایجاد كرد.
حجمهایی كه به طور یكنواخت و یكدست روشن شده باشند و یا به طور یكدست در سایه قرار گیرند در تصویر از برجستهنمایی مطلوبی برخوردار نیستند. بنابراین، نور در عكاسی معماری اهمیت فوقالعادهای دارد.
اغلب عكاسان برای عكاسی معماری و منظره مایل به استفاده از نور مایل صبحگاهی یا هنگام عصر هستند چرا كه این نور كنتراست متعادلی دارد. اما نور نیمه روز به خصوص در فصل تابستان شدید است و سایههایی عمیق ایجاد میكند. در عكاسی معماری ایدهآل آن است كه نمای اصلی ساختمان و یا قسمتی كه در تصویر مورد توجه اصلی قرار میگیرد، در معرض تابش نور قرار گرفته و در سایه نباشد.

بهتر است نماهای رو به مشرق هنگام صبح كه آفتاب به آنها میتابد و بناهایی كه نمای اصلی آنها رو به مغرب است، هنگام عصر عكسبرداری شوند. هنگام عكسبرداری در نور صبحگاهی، برای اینكه بنا در تصویر از برجستهنمایی بهتری برخوردار باشد ترجیح دارد سایههایی كه در سمت چپ ساختمان ایجاد میشود، در تصویر بگنجانید و هنگام عكسبرداری از بنا در غروب بهتر است زاویه عكسبرداری اندكی به سمت راست بنا متمایل باشد تا سایههای ایجادشده نیز در تصویر بیاید.
نورهای بسیار ملایم و بدون سایه مانند نور هوای ابری یا مهآلود، احساس برجستهنمایی را در تصویر كاهش میدهد.
عكسبرداری از بناهای تاریخی و قدیمی در شب هنگام (زیر نور ماه) حالت جالبی را برای نشاندادن قدمت آنها به وجود میآورد.
همچنین اغلب بناها هنگام شب زیباترند، به ویژه اگر از آنها عكس رنگی گرفته شود. تداخل و تركیب رنگهای حاصل از نورهای مختلف موجود نیز بر جلوه و زیبایی تصویر میافزاید. دقت در نورسنجی استفاده از سه پایه و سیم دكلانشور نكات مهم در این شرایط است. با نصب این سیم در محل مخصوص و هنگام فشردن آن به خصوص در استفاده از سرعتهای كمشاتر، دوربین دچار كمترین لرزش شده و از وضوح تصویر كاسته نمیشود.
عكاسی از بناهای معماری در وضعیت ضد نور تصویری را میسازد كه فقط كلیاتی از ساختمان دیده میشود. در حالت ضد نور چون منبع نور پُشت بنا و رو به عكاسی است، موضوع كاملاً تیره دیده میشود و حالتی مرموز به خود میگیرد.

عكسبرداری از جزییات ساختمان
علاوه بر نمای كلی، جزییات قابل توجه بنا از قبیل نقش و نگارها، كاشیكاریها و تزیینات روی دیوارها موضوعهای خوبی برای عكاسی معماری تلقی میشود. استفاده از نور مایل به ویژه برای عكسبرداری از نقوش برجسته و كندهكاری شده و همچنین درهای حجاریشده برای تأكید بر برجستگیها و نقوش آنها ایدهآل است.
برای اینكه ابعاد و شكل جزییات مورد عكسبرداری دچار اغراق یا اغتشاش نشود، بهتر است از لنزهای تله و حتیالمقدور از نمای كاملاً روبرو عكسبرداری انجام شود.
لنزهای گوناگون تأثیرات مختلفی در تصویر نهایی به جا میگذارند. لنزهای واید در فواصل نزدیك ابعاد و تناسبهای سطوح نزدیك را درشتتر كرده و آنها را دچار دگرونی میكند و سطوح دورتر را كوچكتر نمایان ساخته و فضای گستردهتری را به تصویر میكشد. لنزهای تله برای عكسبرداری از فاصلهٔ دور یا عكسبرداری از جزییات بنا با درشتنمایی بیشتر مناسبتر است. این لنزها زاویهٔ دید بستهتری دارند و فضای كمتری را به تصویر میكشند اما اگر از فاصلهای مناسب كه كل بنا در تصویر بگنجد عكسبرداری انجام شود با این روش خطوط، سطوح و ستونهای موازی عمودی بنا در تصویر موازی و عمودی دیده میشود. در صورت عدم دسترسی به دوربینهای قطع بزرگ یا لنزهای Perspective Correction روش مفیدی برای اصلاح پرسپكتیو در عكاسی معماری است.
حذف زواید: اگر در فضای جلو بنا عوامل زائدی مانند تیرچراغ برق، درخت و مانند اینها وجود داشته باشد میتوان به بنا نزدیكتر شد و از لنزهای واید استفاده كرد. بدینترتیب عوامل نامطلوب از كادر تصویر خارج میشود.
قابكردن بنای معماری: هنگام عكسبرداری با لنزهای واید، اغلب فضای آسمان زیادی در تصویر وجود دارد. برخی از عكاسان ترجیح میدهند آسمان یكدست و صاف در تصویر نباشد. در این صورت با افزودن چند شاخ و برگ در قسمت بالای تصویر فضای خالی آسمان را پر میكنند.
درخت و شاخ و برگ آن نباید روی ساختمان را بپوشاند. این شیوه را اصطلاحاً قابكردن نیز مینامند. قابكردن با عناصر و عوامل موجود در محیط صورت میگیرد.
ابتدا باید زاویهٔ دید مناسب دوربین پیدا شود سپس در شرایط نوری مطلوب لنز مناسب انتخاب و عكسبرداری صورت گیرد.
برای اینكه بتوان بُعد و حجم بنا را در تصویر نشان داد و كمپوزیسیونهای جالبتری ایجاد كرد، باید زوایای متنوعی را جستجو كرد. چنین نیست كه در عكاسی معماری همیشه از زاویهٔ روبرو آن هم از فاصلهای نسبتاً دور كه نمای ساختمان در تصویر گنجانده شود، عكسبرداری صورت گیرد. مثلاً میتوان به یكی از سطوح ساختمان به گونهای نزدیك شد كه سطح جانب دوربین در پلان اول تصویر بزرگتر دیده شود و مابقی در پلانهای بعدی قرار گیرد. در چنین مواقعی نیز باید تمام صحنه از وضوح كافی برخوردار باشد و سطوح و خطوط عمودی بر قاعدهٔ تصویر عمود قرار گیرند و اگر از لنز واید استفاده میشود، نباید اعوجاج ایجاد شود، بنابر این استفاده از لنزهای واید Perspective Correction و در صورت عدم دسترسی از لنزهای واید 35 میلیمتری یا حداكثر 28 میلیمتری توصیه میشود.
توجه به محیط اجتماعی و جغرافیایی پیرامون بنا اهمیت ویژهای دارد. باید رابطه و موقعیت بنای معماری را با منظره اطراف آن درنظر گرفت.
وجود عامل زنده در بنا: بنای معماری، موجودی زنده نیست، باید دقت كرد كه حضور موجودات زنده در تصویر بیشترین توجه را به خود جلب میكند در مورد حالت و محل قرار گرفتن آنها دقت كنید و توجه داشته باشید كه فضای كمی را اشغال كند و لطمهای به كل تصویر نزند. البته وجود این عوامل مقیاس مناسبی برای نشاندادن ابعاد ساختمان است.

تحریریه معماری آرل
گرداورنده : مسعود فلاح نرگس
منبع : گروه معماری آرل
http://www.photoir.com