در طراحی بسیاری از شهرها امنیت زنان به هیچ وجه مد نظر گرفته نشده است؛ تکنولوژی، طراحی و آموزش‌های جدید از مصر تا رواندا تهدیدِ خشونت علیه زنان را در خیابان‌ها کم می‌کنند.
به ندرت پیش می‌آید که خشونت جنسی انقدر در صدر خبرها باشد. از زمانِی که اتهامات علیه هاروی واینستاین در اکتبر پارسال بالا گرفت، بحث مسئله‌ی زنان اهمیت دوچندانی یافته است. طبق محاسبات سازمان ملل از هر سه زن، یک نفر خشونت فیزیکی یا جنسی تجربه کرده است.
پیامدهای این خشونت‌ها بر زنان فراتر از نتایج فیزیکی و روانی می‌رود. تعرض و ترس از خشونت، مانعِ آزادی زنان و دختران می‌شود و جلوی پیشرفت آنها را می‌گیرد، چه به لحاظ اجتماعی و چه اقتصادی. لارا سوماگی که مدیر جایزه‌ی «Womanity» برای پیشگیری خشونت علیه زنان است، می‌گوید «اگر زنان بترسند ... ممکن است امکانِ مدرسه یا دانشگاه رفتن انها را کاهش دهد که این بر توانمندی‌ها و حقوق آنها تاثیر میگذارد». ترس زندانِ زنانی است که می‌خواهند از فقر خارج شوند.
سوماگی اخیرا در بازدیدی از دهلی با اثراتِ طولانی‌مدت ترس مواجه شد: «اگر دختران مورد آزار و اذیت قرار بگیرند و به والدین‌شان بگویند، آنها خواهند گفت که نروید مدرسه. آنها مشکل را حل نخواهند کرد. این یک مسئله‌ی بزرگ اجتماعی است.»
به گفته‌ی سوماگی، بخشی از مسئله ریشه در این دارد که شهرها را «مردان برای مردان طراحی کرده‌اند».
قطعا نمی‌توان شهرها را خراب کرد و از نو ساخت، ولی می‌توان تصمیماتی اتخاذ کرد تا احساس امنیت در خیابان‌ها بیشتر شود و زنان راحتتر در شهر تردد کنند؛ و خوشبختانه امروزه زنانی بیشتری در فرایند طراحی و برنامه‌ریزی مشارکت می‌کنند. در این مطلب -که در دو قسمت منتشر می‌شود- به تلاش‌های پنج شهر دنیا برای افزایش امنیت زنان در سطح شهر و احقاق حق آنها، می‌پردازیم.
دهلی: شهر تصویرِ شهر از منظری زنانه
در ژوئن، بنیاد تامسون رویترز بنا به نظرِ گروهی از متخصصین، هند را خطرناکترین کشور دنیا برای زنان معرفی کرد. تجاوزِ گروهی و قتل جیوتی سینگ پندی ، دانشجوی پزشکی هندی در اتوبوسی در دهلی زنان معترض را به خیابان‌ها کشاند و همراه با عصبانیت، اندوه و دهشت آنها ایده‌های قدرتمندی برای تغییر پدید آمد.
در 2013، کالپانا ویسوانات با چند نفر دیگر اپلیکیشن «SafetiPin» را راه‌اندازی کرد. هدف این برنامه راهنمایی زنان به مسیرهای امن براساس اطلاعاتی است که کاربران در برنامه آپلود می‌کنند. امنیت خیابان‌ها با معیارهایی چون نور، دید، تراکم جمعیتی، تنوع جنسیتی، امنیت و حمل و نقل سنجیده می‌شوند. این برنامه همچنین اطلاعاتی را که کاربران داده‌اند، تجمیع می‌کنند تا برنامه‌ریزان و دولت‌های محلی در تصمیم‌گیری‌ها÷ و طراحی‌ها استفاده کنند. در این برنامه اکنون تنها برای دهلی 51000 نقطه‌ی اطلاعاتی وجود دارد و به کاربران امن‌ترین راه‌ها را پیشنهاد می‌کند تا در شهر با کمترین خطر رفت و آمد کنند.
خاصیت دیگر این برنامه این است که به زنان اجازه می‌دهد یک آدم معتمد را برای پیگیری و ردیابی آنان در برنامه انتخاب کنند. ویسوانات می‌گوید «متوجه شدیم زنان بسیاری با استفاده از این دو ویژگی شب‌ها تردد می‌کنند ... این مشخصه‌ها به زنان اعتمادبه‌نفشِ بیشتری برای حرکت در شهر می‌دهد». و هرچه زنان بیشتری در شهر حضور داشته باشند، خیابان‌ها امن‌تر هم خواهند شد.
برای آنکه داده‌ها جامعیت لازم را داشته باشند، داده‌های برنامه‌ی «SafetiPin» با استفاده از عکاسی کامل می‌شوند. ویسوانات می‌گوید «با استفاده از نرم‌افزاری روی شیشه‌ی جلوی ماشین، که هر پنجاه متر یک عکس می‌گیرد، تمام شهر را برداشت کردیم و به داده‌های کاربران اضافه کردیم». گوگل ارث و Street View نیز استفاده شده‌اند، اما اطلاعات SafetiPin در واکنش به شهری که همواره در حال دگرگونی است، بی‌وقفه تغییر می‌کند.
این گروه در دهلی حدود 7800 نقطه‌ی کور که در معیار روشنایی نمره‌ی صفر داشتند، شناسیی کرده‌اند. ویسوانات ادعا می‌کند دولت محلی براساس این اطلاعات «90 درصد از کمبود نور را جبران کرده است». این برنامه اکنون قراردادهایی با مسئولین محلی بسته است تا پیشنهاداتی برای بهتر کردن ایستگاه‌های مترو، اتوبوس، مکان‌های توریستی، سرویس‌های بهداشتی عمومی، و پارک‌ها ارائه کند.
این برنامه را می‌توان همه جای دنیا بکار گرفت. تا به‌حال برنامه‌ی «SafetiPin» در پنجاه شهر -که 25تای آن در هند قرار دارند- رواج دارد و نرم‌افزار در ده شهر به سازمان‌ها یا مسئولین محلی مشاوره می‌دهد. برای مثال ویسوانات می‌گوید در هانوی «خط متروی جدیدی دارد ساخته می‌شود و قبل از شروع از ما خواستند تا بررسی کنیم ایستگاه‌ها را کجا بسازند. آنها امنیت زنان را در طراحی نیز در نظر گرفتند». در بوگوتا، از اطلاعات برنامه برای امن‌تر کردن مسیرهای دوچرخه‌سواری استفاده کردند. آنها از برنامه برای «تعیین اینکه نور را کجا افزایش دهند، دوربین بگذارند و پارکینگ دوچرخه بگذارند به طوری که زنان در استفاده از آنها در طول شب راحت باشند» استفاده کردند.
بارسلون: طراحی فضاهای عمومی مناسب زنان
«Collective Point 6» -گروهی از معماران، جامعه‌شناسان، و طراحان شهری فمنیست- ده سال است در تلاشند برابری جنسیتی را در شهرهای بارسلون افزایش دهند. به گفته‌ی سارا اورتیز نکته‌ی مهم دامنه‌ی دید است، و این خیلی فراتر از صرفا نور می‌رود. او می‌گوید «در جاهای روشنی که هیچ فعالیتی رخ نمی‌دهد، هیچ چشمی بر خیابان نیست، مردم در هر صورت احساس امنیت نخواهند کرد».
«چشم بر خیابان» هم یعنی فعالیت و رفت‌وآمد و حضور افراد در خیابان و همچنین اتفاقی که در ساختمان‌های اطراف خیابان رخ می‌دهد. اورتیز می‌گوید «چه تجاری باشند چه نه، همیشه باید شفافیت وجود داشته باشد». از داخل باید بتوان بیرون را دید و برعکس؛ می‌دانیم که بسیاری از خشونت‌ها پشت درهای بسته انجام می‌شود. از این نظر بدترین جا، محلاتِ ثروتمندتر است که با دیوارهای بلند خانه‌ها را پنهان می‌کند و ظاهری تونل‌مانند به خیابان می‌دهد.
خیابان‌های شهر پر است از گوشه‌های تاریک و موانعی که برای قایم شدن مهاجمین بسیار مناسب هستند. به نظر اورتیز در بارسلون می‌توان زباله‌دان‌های بزرگ را جابجا، پارکینگ‌ها را تغییر و پوشش گیاهی را چید تا مخفی‌گاه‌ها به حداقل برسد. این گروه پیشنهاد می‌کند گیاهان بیشتر از یک متر نشوند، تا پشتش دیده شود، و درخت‌ها مرتب شوند تا جلوی نور را نگیرد. گوشه‌ها، پله‌ها، کوچه‌ها، ایوان‌ها و دیگر چیزهای ساخته شده را سخت می‌توان تغییر داد، اما اورتیز می‌گوید در سَن سباستین «اخیرا قانونی وضع کرده‌اند که ورودی همه‌ی خانه‌ها باید در ارتفاع خیابان باشد تا مخفی‌گاه به‌وجود نیاید».
مواقعی که ساختمان‌های قدیمی‌تر قرار است نوسازی شوند، این گروه تلاش می‌کند فضا برای همه‌ی سنین و همه‌ی جنسیت‌ها مناسب باشد. یکی از این پروژه‌ها توسعه‌ی «Plaça de la Llibertat» در شهری نزدیک بارسلون بود. این شهر در «دهه‌ی شصت یا هفتاد ساخته شد، وقتی که ایجاد سطح‌های مختلف و پله و دیوار رایج بود. زنان از این میدان دوری می‌کردند». در فرایند طراحی با زنان محلی مشورت شد و اورتیز می‌گوید «الان [این میدان] بسیار بازتر است، و تنوع بیشتری از آدم‌ها از آن استفاده می‌کنند. افراد بیشتری در طول روز و شب از آن رد می‌شوند».
ویژگی مهم دیگر این است که زنان چگونه در خیابان‌ها بازنمایی می‌شوند. تنها و منتظر در ایستگاه اتوبوسی که تبلیغاتی سکسیستی دارند می‌تواند احساس محیطی خصمانه برای زنان به وجود آورد. در مبارزه با این قضیه در اسپانیا، فشارهایی برای گذاشتن اسم زنان یا شغل‌های زنانه بر خیابان‌ها، پدید آمد. دولت از دیوارنگاری و هنر عمومی، به‌خصوص از نوع فمنیستی که یادمانِ دستاوردهای زنان است، حمایت می‌کند. در بارسلون نیز به گفته‌ی اورتیز «کمپینی علیه خشونت جنسیتی دارد که در فضاهای عمومی آشکارا دیده می‌شود».
نویسنده: اِمی فلمینگ
مترجم: مسعود تقوی | دانشجوی کارشناسی ارشد مطالعات معماری ایران دانشگاه تهران