تور معمارانه نوروزی:مشهد شهر گوهر سنگ ها


هارونیه

بنای هارونیه شباهت زیادی به چهار طاق های دوره ساسانی دارد. ورودی اصلی بنا در قسمت جنوبی و دو ورودی دیگر در قسمت شرقی و غربی ساختمان است. در مرکز بنا صحن مربع شکلی است که گنبدی دو لایه دارد. در قسمت شمالی آن محرابی گچبری جلب توجه می نماید و در طبقه فوقانی اتاق هایی است که شبیه مقبره سلطان سنجر و مقبره محمد خدابنده است. تحقیقات اخیر نشان داده است که هارونیه صرفاً به خاطر آرامگاه بنا شده و خانقاهی است که در سده های ۷ و ۸ هجری هم پهلو با یک بنای مذهبی دیگر بر روی خرابه های ابنیه کهن ساخته شده است. ارتفاع گنبد از كف بنا26متر، ارتفاع ايوان 21 متر، ارتفاع گنبد كوچك قسمت ‏شمالى 11 متر، طول و عرض گنبدخانه 12×12 متر و ارتفاع كمر پوش بنا از كف ‏9 متر است. داراى يك ورودى در سمت جنوب با سردر بسیار بلند بدون تزيينات كاشى و به طور كامل آجری و نیز گنبدخانه ‏اى كه در سطح وسيعى پوشيده است.چهار پلكان مارپيچ در گوشه‌ ‏ها و سه اطاق فرعى در ضلع شمالى قرار دارد. درون گنبد ساده است و مقرنس‌ كاري‌ هايى مربوط به دوره تيمورى در رواق وسطى پشت ضلع شمالى گنبدخانه ديده مى‏شود. قاعده مدور گنبد كه بيشتر در دوره‏ هاى پيش فقط به صورت هشت گوشه برهنه‏ اى بود، داراى رواق‌ هايى است كه دهليزهاى آنها با آجرچينى ‏هاى مشبك تزيين شده و بدين طريق بدون اينكه چيزى از سادگى كل بنا بكاهد، صلابت ‏حجم آن را تعديل كرده است.این بنا از نظر عظمت، قطر پایه ها، قدرت ایستایی در کف و گنبد، دارای معماری خاص است.

مقبره پیر پالان دوز

بنای آرامگاه پیر پالان دوز مربوط به عهد صفویه است. در سال ۹۸۵ قمری، به فرمان سلطان محمد خدابنده، پسر شاه عباس بنایی برای مقبره محمد عارف ساخته شده است. شکل اولیه بنا، تنها مربعی با یک گنبد بر بالای آن بود. نمای خارجی بنا با طاق‌نماهایی و تزئینات گچی بر روی آن، کاشی‌کاری‌هایی در بنا و تزئینات مستطیلی بر بالای آن‌هاست. در داخل بقعه، شاه نشینی با یزدی بندی‌ها به همراه تزیئیات و نقاشی‌هایی به چشم می‌خورند. ابن نقاشی‌ها و تزدینات در گذر زمان به سبب نفوذ رطوبت آسیب دیده بودند که پس از مرمت تنها برخی از آن‌ها باقی مانده اند. بر روی سقف نیز نگاره‌هایی زیبا به چشم می‌خورند. در پایین دیوار چند ردیف کاشی آبی رنگ با طرح‌های متفاوت دیده می‌شود. در مجموع نوع معماری به کار رفته گواه آن است که این بنا در زمان صفوی ساخته شده است. گنبد اولیه بنا پوشیده از کاشی‌ آبی و ساده بوده اما در طی مرمت، طرح جدیدی بر روی گنبد مورد استفاده قرار گرفته است. آرامگاه پیر پالان دوز در سال ۱۳۵۶ به ثبت ملی رسیده است.

آرامگاه فردوس

یاین آرامگاه که هیأت کلی آن، آرامگاه کوروش بزرگ در پاسارگاد را تداعی می‌کند، از سه قسمت تشکیل شده‌است.. در قسمت داخلی این آرامگاه، سنگ قبری مرمرین با ابعاد یک در یک و نیم متر و در حدود نیم متر ارتفاع، روی یک سکوی مرمرین قرار گرفته است. روی سنگ قبر و در میان یک حاشیه‌ی تزیینی، متن زیر با خط زیبای نستعلیق، نقش بسته‌ است: «به نام خداوند جان و خرد. اين مکان فرخنده، آرامگاه استاد گويندگان فارسی‌زبان و سراينده‌ی داستان‌های ملی ايران، حکیم ابوالقاسم فردوسی توسی است که سخنان او زنده‌کننده‌ی کشور ايران و مزار او در دل مردم اين سرزمين جاويدان است.قسمت دوم، تالاری مربع شکل است که از سنگ مرمر ساخته و با کاشی تزیین شده‌است. چهار ستون بزرگ در چهار طرف این تالار وجود دارند که تکیه‌گاه گچ‌بری‌های زیبای آن است. هر دیوار با یک جفت ستون مشابه ولی کوتاه‌تر به شکل سردری زیبا، تزیین شده است. تصویر مردی بال‌دار نیز در بالای ضلع جنوبی بنای اصلی حک شده که یادآور ویژگی‌های پرسپولیس است. قسمت سوم بنا، یک محوطه‌ی پلکانی از سنگ مرمر است که اتاق، روی آن قرار گرفته و تعداد زیادی از اشعار فردوسی روی آن کنده‌کاری شده است. از آنجایی که اصول فنی در احداث این بنا رعایت نشده بود، این بنا از همان سال‌های ابتدایی شروع به جذب رطوبت کرد و به مرور زمان نشست کرد. تعمیرات و مراقبت‌های سی‌ساله هم کارگر نیفتاد، و ناچار لزوم تجدید بنای آرامگاه مطرح شد. به دستور انجمن آثار ملی در سال ۱۳۴۳ بازسازی بنا با نظارت مهندس هوشنگ سیحون در سال ۱۳۴۷ به انجام رسید.این بنا در سال ۱۳۴۸ با طراحی تکمیلی که هوشنگ سیحون براساس آرامگاه کوروش انجام داده بود، گسترش یافت و باغ اطراف آن به همراه موزه کنارش ساخته شد. به همین علت، در سال ۱۳۴۳ وزارت فرهنگ و هنر زیر نظر هوشنگ سیحون معمار و نقاش ایرانی به تعمیر و مرمت و توسعه‌ی این آرامگاه اقدام کرد. این بنا در سال ۱۳۴۸ با طراحی تکمیلی که هوشنگ سیحون براساس آرامگاه کوروش انجام داده بود، گسترش یافت و باغ اطراف آن به همراه موزه کنارش ساخته شد.بنای پیشین دارای نمای بیرونی شبیه بنای فعلی،اما داخل آن کوچکتر و کم عمق تر و دارای دو ورودی کم عرض شرقی و غربی بود.

حمام مهدی قلی بیک

به طور کلی در ساخت حمام مهدی قلی بیک از مواد و مصالحی چون ساروج، آهک، فلز، سنگ، شیشه و کاشی استفاده شده اما اسکلت اصلی بنا از جنس آجر می باشد. این حمام در مجموع از ۷ بخش تشکیل شده که هر کدام کارآیی متفاوتی دارند.هنگامی که وارد حمام مهدی قلی بیک می شوید، دالان کوچکی پیش روی شماست که در سمت راست باجه فروش بلیت حمام قرار دارد. پس از خرید بلیت تا انتهای دالان که بروید، به وسیله یک پله به هشتی کوچکی وارد می شوید. در این قسمت نقشه کل حمام را با توضیحات بر روی دیوار خواهید دید و درست رو به روی شما در ویترینی شیشه ای مجموعه ای از لوازم حمامی قدیمی چون صابون ها، لیف، سنگ پا، لنگ و ... به چشم می خورد. از این قسمت به سمت راست و به داخل سربینه هدایت می شوید. در داخل سربینه هشت ستون سنگی به چشم می خورد که به صورت هشت و نیم هشت بوده و سقف گنبدی و مدور حمام را نگه می دارند. به سقف حمام که نگاه کنید، نقاشی و نگاره های زیبایی خواهید دید که هر کدام در زمانی اضافه شده اند و هر بخش روایت گر داستان های مختلفی می باشند. در قسمت های هشت و نیم هشت، بخشی از داستان رستم و سهراب به نمایش گذاشته که گهگاهی با توضیحات کوچک همراه هستند و در بخش گنبدی و میانی سقف نیز داستانی از زندگی روزمره مردم به چشم می خورد. برای تأمین نور و روشنایی حمام مهدی قلی بیک از نورگیرهایی به نام گلجام در سقف استفاده شده است. تعداد و ابعاد متفاوت گلجام ها باعث ایجاد نورپردازی منحصربه فردی در بخش سربینه شده است، به طوری که در تمام طول روز از طلوع تا غروب حمام مهدی قلی بیک، روشنی دارد. منتها بسته به زمان و زاویه تابش نور خورشید در هر ساعت، بخشی از حمام روشن و بخش دیگری تاریک بوده که این تغییر مداوم نور از ویژگی های جالب توجه حمام مهدی قلی بیک می باشد.البته از آن جا که امروزه درون حمام برق کشی شده و نورهایی داخل بنا تعبیه شده است، شاید دیگر نتوان این بازی نور و سایه را به تماشا نشست.از بخش سربینه به دیگر قسمت های حمام هدایت می شوید.

معماری پلکانی روستا  کنگ طرقبه

خانه ها در روستای کنگ به صورت پلکانی و متراکم استقرار یافته اند. در این نوع معماری بام هر خانه نقش حیاط خانه ی بالایی را بر عهده دارد و خانه ها بر روی یکدیگر ساخته می شوند. سقف خانه ها مسطح و دیوارهای آنها گلی می باشد و مصالح مورد استفاده در آنها را سنگ، خشت و چوب تشکیل می دهد. خانه ها معمولا بیش ار دو یا سه طبقه دارند و تمامی طبقات آن از پایین به بالا دارای استحکام خاصی هستند. با اتصال محکم کف ساختمان به زمین به وسیله پی های سنگی برآمده از زمین دوام آنها تصمین می شود و وجود سطوح کاهگلی، پنجره های مربع شکل و ایوان های چوبی نمایی خاص به آنها می بخشد. ایوان ها شاخص ترین عنصر خانه ها در کنگ می باشند و در زبان محلی به آنها پیشگاه گفته می شود.با توجه به اقلیم، جهت باد و جهت تابش خورشید در منطقه، خانه ها در راستای شمال شرقی جنوب غربی احداث شده اند تا موجب صرفه جویی در مصرف انرژی برای گرم کردن و خنک کردن خانه شود. همه ی ویژگی های روستا اعم از نحوه قرار گرفتن بستر سنگی، مصالح سنگی بدنه ها و کف مسیر معابر، ایوان های چوبی نه چندان منظم خانه ها و ... همگی از مشکلات اقلیمی حکایت دارند که ساکنان در حال دست و پنجه نرم کردن با آنها هستند.باغات روستا از نظم خاصی پیروی می کنند و در میان دو دره اصلی محدوده روستا به صورت دو رشته در یک آرایش خطی قرار گرفته اند. نحوه استقرار آنها از شکل منابع اصلی آب روستا یعنی دو رودخانه ی آن، پیروی می کند و بیشترین دسترسی را به آنها دارد. این روستا حدود ۷۳ کیلومتر راه باغی و کشاورزی داردکه مردم از آنها استفاده می کنند.


تحریریه معماری آرل
منبع:کارناوال-وکی پدیا
 


لینک مستقیم : https://www.arel.ir/fa/News-View-7046.html