آرامگاه بوعلی سینا
یکی از جاذبه هایی که به راحتی در همدان می توان آن را یافت، آرامگاه بوعلی سیناست. از این سازه به عنوان نماد این شهر یاد می شود و یکی از نشانه های قدمت ایران در فرهنگ و دانش و علم جهان به شمار می رود. بنای این آرامگاه در یکی از میادین اصلی همدان قرار دارد و در مرکز این شهر خودنمایی می کند. ستون های سر به فلک کشیده این آرامگاه به همراه سنگ گرانیتی به کار رفته در نمای آن شکوه و ابهت خاصی را به نمایش گذاشته و زیبایی خاصی را به این قسمت از شهر بخشیده اند. آرامگاه بوعلی سینا در زمینی به مساحت ۳۰۹۰ متر مربع ساخته شده و زیر بنای اصلی آن چیزی در حدود ۱۷۹۲ متر مربع تخمین زده می شود. نام این بنا از تاریخ ۲۱ اردیبهشت ۱۳۷۶ با شماره ثبت ۱۸۶۹ در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد و به عنوان یکی از دیدنی های شاخص همدان پذیرای گردشگران بسیاری است.بنای آرامگاه تلفیقی از دو سبک معماری ایران باستان و ایران بعد از اسلام را به نمایش می گذارد و در طراحی آن و عناصر اطرافش از هنر معماری سنتی ایرانی الگوبرداری شده است:
- برج آرامگاه الهام گرفته از برج گنبد قابوس
- باغچهها با الهام از باغ های ایرانی
- آب نماها متاثر از حوض خانههای سنتی
مهندس سیحون، این بنا را به گونه ای طرح ریزی کرد که هم یادآور یکی از مقبره های عصر ابن سینا باشد و هم تکامل فن معماری جدید را به نمایش بگذارد. وی در قسمت زیرین، نمایی از بناهای مصر، ایران و یونان قدیم را نشان داده و در قسمت بالایی روش معماری گنبد قابوس را نشان داده است. این ترکیب حکایت از این دارد که ابن سینا یک فیلسوف و متفکر بزرگ اسلامی است که افکارش بر پایه علوم و اطلاعات ملل قدیم بنا نهاده شده و رشد و تکامل یافته است. سنگهای خشن و بزرگ در قسمت های زیرین بنا روحیه استحکام و قدرت را تداعی می کنند و ظرافت و عظمت برج و پایههای آن تفاوتشان را با سنگهای خشن آشکار می سازد.با وجود تفاوت هایی در سبک معماری بنای آرامگاه با گنبد قابوس باز هم می توان الگوی اولیه معمار را این بنای باشکوه دانست؛ در واقع این مقبره برداشتی ظاهری از گنبد قابوس محسوب می شود که به شیوه ای مدرن اجرا شده و ساختار این گنبد را در ذهن بیننده تداعی می کند.یکی از تفاوتهای ظاهری آرامگاه ابن سینا با گنبد قابوس تعداد ستون هایی است که در دو بنا دیده می شود؛ گنبد قابوس ده ستون و آرامگاه ابن سینا دوازده ستون دارد که البته آن هم دلیل خاص خود را دارد. دوازده ستون آرامگاه نشانگر ۱۲ دانشی هستند که ابن سینا بر آن ها مسلط بوده است.تفاوت دوم در فاصله بین ستون ها مشهود است؛ حد فاصل ستون ها در بنای آرامگاه ابن سینا باز هستند؛ اما این فاصله در گنبد قابوس کاملا پوشیده و بسته دیده می شود. از نظر ابعاد نیز این دو بنا با هم تفاوت دارند و آرامگاه ابو علی سینا تقریبا نصف ابعاد گنبد قابوس است.هرچند که زمان زیادی از احداث بنای این آرامگاه نمی گذرد؛ اما می توان آن را از هر لحاظ با مجللترین بناهای تاریخی کشور برابر دانست و ساختارش را از لحاظ رعایت اصول مهندسی و نکات فنی ساختمانی، بر بیشتر آثار تاریخی کشور برتری داد.
غار علیصدر
غار علیصدر که ارتفاع آن از سطح دریا ۲۱۰۰ متر است و در شهرستان کبودرآهنگ استان همدان قرار دارد. طبق گفتهی زمین شناسان قدمت سنگهای این غار به ۱۳۰ تا ۱۹۰ میلیون سال قبل باز میگردد. تا قبل از سال ۱۳۴۲ هجری شمسی که ۱۴ نفر از اعضای کوهنوردی استان همدان اولین اطلاعات مربوطه به غار را جمعآوری کنند، اهالی روستاهای اطراف غار به ویژه روستای علی صدر از این غار به عنوان سد بهرهبرداری میکردند و همین موضوع باعث شد ارتفاع سطح آب تا دهانهی ورودی غار بالا بیاید و امکان دسترسی به دورن غار را از بین ببرد.این غار حاصل نفوذ اسید کربنیکهای ضعیف درون زمینهای آهکی است. در واقع واکنش این اسید با آهک باعث پدیداری بی کلسیم کربنات می شود. این مادهی محلول در آب به لایههای آهکی نفوذ و دورن آن فضای خالی ایجاد میکند که رفته رفته این فضا بزرگتر و به هم پیوسته شده است. میتوان گفت پدیداری غاری این چنینی حاصل مجسمهسازی طبیعتی است که میلیونها سال برای خلق آن زحمت کشیده است.سطح آب درون غار از صفر تا ۱۴ متر در حال نوسان و آب دریاچه بدون بو، رنگ، مزه و فاقد حیات جانوری است. همچنین هوای داخل غار مطبوع و عاری از هر گونه گرد و غبار است. در بعضی از قسمتها سقف غار تا حدود 10 متر از سطح آب ارتفاع دارد. عبور از این غار آبی شگفت انگیز بسیار ساده و آسان است و این همان چیزی است که غار آبی علیصدر را نسبت به بسیاری از غارهای آبی جهان متمایز میکند.
روستای ورکانه همدان
کمی آن طرف تر از شهر همدان روستایی وجود دارد که با قدم گذاشتن در آن می توان به سال های دور سفر کرد و تجربه ای تازه را برای خود رقم زد. روستایی سنگی که به هنگام تابش نور به رنگ قهوه ای سوخته در می آید و گوشه ای از اروپا را در دوره ی رنسانس به تصویر می کشد. شاید به همین دلیل لقب روستای سنگی یا روستای رنسانسی ایران را برای آن برگزیده اند.روستای ورکانه، سکونتگاهی با قدمت بیش از ۴۰۰ سال است و گفته می شود شکل گیری آن از محله ای به نام درب مسجد آغاز شده که قدمتش به اوایل دوره صفویه باز می گردد. این روستا یکی از ۶ روستای گردشگری همدان است که نامش در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد و به عنوان یکی از مناطق بکر گردشگری ایران شناخته می شود.
معماری سنگی
آنچه که بیش از همه در روستای ورکانه به چشم می آیند کاربرد سنگ در ساخت آن است. کوچه های سنگ فرش این روستا با خانه های سنگی احاطه شده اند و یکی از زیباترین مناظر روستایی را پیش چشم شما قرار می دهند.این روستا علاوه بر معماری سنگی مخصوص به خود، بنا های تاریخی دیگری نیز دارد که خود از معماری خاصی بهره گرفته اند. بازدید از این بنا ها خالی از لطف نیست.
قلعه مهری خانم
این بنا قلعه ای اربابی است که متعلق به مهری خانم، ارباب روستا بوده و در فاصله ۱۰۰ متری در ضلع جنوبی روستا و در بستر سبز کوهپایه و مشرف به روستا قرار دارد. ساختمان بنا دارای پلان چلیپایی است و در ابعادی برابر ۱۲ در ۲۰ متر و با زیربنای ۳۳۰ مترمربع در دو طبقه احداث شده است.ورود به بنا از طریق طبقه همکف و طبقه اول و از ضلع شرقی بنا میسر بوده است و با دو پله از دو طرف، ورودی طبقه همکف به طبقه اول منتهی می گردد. طبقه دوم قلعه نیز در قسمت مرکزی ساختمان آن ایجاد شده است.
گنبد علویان
این بنا در میان نمونههای به جا ماندهی معماری دوره اسلامی بینظیر و از نمونههای منحصر به فرد معماری ایرانزمین است که در شهر زیبای همدان قرار گرفته است. گنبد علویان از لحاظ هنر گچبری و آجرکاری از آثار ارزشمند و کمنظیر سدههای میانی دورهی اسلامی (سدههای ۶ و ۷هجری) است. شکل ظاهری آن شبیه گنبد سرخ مراغه است که در سال ۵۴۲ هجری قمری ساخته شده و ابعاد داخلی آن (۸متر در ۸متر) و تزیینات غنی و متراکم و در عین حال رازآمیز و چشمنواز درون بنا تا حدودی مشابه بنای گنبد حیدریه قزوین است که از بناهای اوایل قرن ۶ هجری قمری به شمار میرود. بنابراین گنبد علویان همدان را هم باید از آثار معماری آرامگاهی این دوران به شمار آورد.بنا، به صورت مکعبی چهارضلعی در ابعاد ۸/۱۲ در ۵/۱۲ متر و ارتفاع ۵/۱۱ متر ساخته شده و ۴ جرز ستونمانند به ارتفاع ۵/۹ متر با قطری قریب به ۲ متر و شبیه برجهایی در ۴ گوشه، آن را در میان گرفتهاند. هر یک از برجها دارای ۵ طاقنمای فرو رفتهی مثلثی به ارتفاع ۸ متر و عرض ۱ متر و عمق ۵/. متر است که از حیث مقطع، جرزها را به صورت نیمی از یک ستاره هشتپر درآورده است.در قسمت شمالی بنا، طاقنمایی جناغی به ارتفاع ۱۰ متر و عرض حدود ۵/۵ متر دیده میشود. درون آن قابی مستطیل شکل به ارتفاع ۶۰/۵ و عرض ۹۰/۳ به صورت برجسته قرار دارد. ورودی رفیع بنا در هیبت طاقی جناغی به عرض ۶/۱ و ارتفاع ۴۰/۳ متر جلوهای ویژه به آن داده است.در فراز ورودی و درون کادر مستطیل شکل، گچبریهای برجستهی لانه زنبوری شامل گل و بوتههای در هم پیچیده به شکل زیبایی خودنمایی میکند. بر حاشیه خارجی کادر نیز کتیبهای گچبری شده مشتمل بر آیاتی از قرآن مجید به خط کوفی مشاهده میشود. پیشانی طاقنما را نیز گچبری مثلثی و ستارهای شکلی به صورتی بدیع تزیین کرده است.حد فاصل طاقنما و برجهای پیرامونی را دو سطح مستطیل شکل همارتفاع با کل بنا و به عرض ۸۰ سانتیمتر پوشیده از تزیینات گچبری و نیز دو سطح نیمدایره که با آجرهای راسته و خفته تزیین شدهاند، زینت میبخشند. اضلاع غربی و شرقی ساختمان هر کدام دارای دو طاقنما به ارتفاع ۵/۸ و عرض ۴ متر است که درون آنها با برجستهکاریهای آجری مشتمل بر طرحهای تودرتوی لوزیشکل، تزیین شده است.بر فراز طاقنماها و قسمتهای انتهایی برجها، بقایایی از کتیبهای آجری و برجسته به خط کوفی مشتمل بر آیات نخستین سورهی دهر، دیده میشود .سطح شبستان ورودی بنا در مقایسه با زمینهای اطراف و دیوارهای خارجی آن در ارتفاعی معادل ۲/۱ متر واقع شده و در حال حاضر ۷ پله ارتباط بیرون و داخل بنا را میسر میکند.در هر کنج بنا دو طاقچهی رفیع و نیز دو طاقنما در اضلاع غربی −شرقی پوشیده از طرحهای انبوه و بسیار زیبای گچبری دیده میشود. محراب گنبد نیز که در ضلع جنوبی واقع شده با تزیینات بدیع گچبری بر غنای این اثر افزوده است. معدود نورگیرهای مرتفع و مجاور سقف، روشنایی مناسبی به محوطهی داخل بنا میدهند.راهپلههای کمعرض از درون برج شمال شرقی دسترسی به سقف و نیز راه پلهای که به صورت غیر متعارف درون محراب ایجاد شده، راهیابی به سرداب اشکوب زیرین را میسر میکند. سرداب کوچک، مدفن دو تن از بزرگان خاندان علویان است. فضای داخلی آن از ۶ حجره با طاقنمای جناغی تشکیل شده و قبرها به شکل حجمهای مکعبمستطیلشکل پوشیده از آجرهای لعابدار فیروزهای در مرکز آن قرار گرفتهاند.شهر همدان به عنوان یکی از قدیمیترین سرزمینهای ایران با ساختار شهری معین و تعریف شده، علاوه بر اینکه نشان از تاریخی کهن دارد، بناها و اماکن دیدنی بسیاری را در تمامی دورههای تاریخی در دل خود دارد که یکی از این بناها گنبد علویان بوده که به آن اشاره شد.
آرامگاه باباطاهر عریان
بنای این آرامگاه را میتوان جزء نمونههایممتاز و بدیع معماری عصر حاضر دانست که با تلفیقی از معماری قرن هفتم و هشتم هجری، به مامنی برای علاقهمندان به ادبیات و این شاعر نامی، تبدیل شده است. آرامگاه باباطاهر بر فراز تپهای در شمال غربی همدان قرار دارد. این آرامگاه در یک میدان مستطیلشکل زیبا و سرسبز قرار گرفته و دارای گنبدی فیروزهای رنگ به شکل منشور و قاعدهای هشتضلعی است. سقف آرامگاه نیز به زیبایی تمام کاشیکاری شده است. برج آرامگاه روی یک قاعدهی هشتضلعی قرار گرفته که ارتفاع آن از سطح تپه ۲۰.۳۵ متر و از سطح خیابان ۲۵.۳۰ متر است. ستونهای هشتگانهی برج، سنگ مزار، کف آرامگاه و پلههای آن از سنگ گرانیت ساخته شده است. بنای اصلی که ابعاد آن ۱۰ در ۱۰ متر است با مجموعهای از منشورها پوشیده شده که دارای مدخلها و منافذ نوری هستند. سنگ نمای بنا نیز از همان سنگ است و داخل آن کتیبههایی از کاشی وجود دارد. در داخل فضای آرامگاه، ۲۴ دوبیتی از این شاعر نامی روی سنگهایی مرمرین حکاکی و نصب شده است. لوح برنجی نیز در داخل آرامگاه وجود دارد که یکی از آنها شامل اسامی هیئت موسس انجمن آثار ملی در زمان تاسیس آرامگاه و دیگری نام افرادی است که در کنار باباطاهر دفن شدهاند. مساحت زیربنای این آرامگاه و باغ اطراف آن به ۸۹۵۶ مترمربع میرسد.بنای آرامگاه باباطاهر، در سالهای متمادی چندین بار تخریب و بازسازی شده است. در قرن ششم هجری، یک برج هشت ضلعی آجری روی این بنا ساخته شده بود که به مرور زمان ویران شد. در دوره پهلوی اول شهرداری همدان اقدام به ساخت بنای جدیدی برای این شاعر معروف کشورمان کرد اما نیمهکاره ماند.جریان همین بازسازی، یک لوح کاشی متعلق به قرن هفتم هجری پیدا شد. روی این لوح کاشی فیروزهای، آیات قرآن به خط کوفی و به صورت برجسته، نوشته شده است. این لوح، اکنون در موزهی ایران باستان نگهداری میشود. در سال ۱۳۲۹ این بنای نیمهکاره مرمت شد و در سال ۱۳۴۵ طرح بنای جدید توسط مهندس هوشنگ سیحون و مهندس فروغی ارائه شد.این آرامگاه جدید را میتوان تلفیقی از معماری عصر جدید و معماری قرنهای هفتم و هشتم هجری به حساب آورد.
حمام قلعه
حمام قلعه یکی از زیباترین حمامهای استان همدان است که با معماری ایرانی اسلامی در همدان واقع شده است. حمام قدیمی قلعه معروف به حمام حاج محمد سعید در یکی از محلههای قدیمی و اصیل همدان به نام محله قلعه یا قاشق تراشان واقع در خیابان شریعتی قرار گرفته است.این حمام احتمالاً در اواخر دوره قاجار بنا شده و دارای مساحتی حدود 1500 مترمربع است.ورودی این حمام به شکل هشتی بوده که پس از گذشتن از هشتی وارد حمام سرد و سپس گرم میشویم همچنین از معماری این حمام می توان به 4 ستون نگه دارنده ی آن و سقف طاق نمای زیبای آن اشاره نمود.در حمام قلعه نیز مانند سایر حمامهای تاریخی کشور، رگزنی رخ میداده که این مورد به شکل مجسمه در حمام کار شده است. مجسمه های زیبایی که از ورودی حمام تا تمامی بخش خای داخلی آن قرار گرفته اند، شکل تازه و زنده ای به این حمام قدیمی داده اند.حمام قلعه پس از انجام مرمتهای اساسی، تعمیر دیوارها و جدارههای خارجی و مرمت قسمتهای داخلی به موزه حمام تغییر کاربری داد. این حمام اکنون به نوعی موزه مردم شناسی است.این موزه در سال 1387 خورشیدی در خیابان شریعتی، کوچه مهر، جنب حمام قلعه افتتاح شد.در این موزه حمام قدیمی به شکلی بسیار جالب بازسازی شده است، بطور مثال فردی که در زمان گذشته جلوی در ورودی حمام مسئول اخذ پول بوده است، به شکل مجسمه درست شده و در کنار آن درویشی نشسته که این مساله حالتی طبیعی به این حمام بخشیده است.
منبع:کارناوال-ویکی پدیا