شبه جزیرهٔ ایتالیا از سه طرف به دریای مدیترانه و از شمال به رشته کوه های آلپ محدود می شود و از دیرباز، مهد تمدن مغرب زمین بوده است. روزگاری تحت تأثیر فرهنگ یونان و بعدها تحت سیطرهٔ امپراطوری رم قرار گرفته است. آثار بجا مانده از این دوره، گویای توانایی بالای مردم این کشور در معماری و مهندسی ساختمان می باشد. بعد از آن تحت تأثیر آیین مسیح قرار می گیرد و بعدها مرکز مسیحیت جهان می شود. معماری این دوره نیز، با ویژگی های خود آثار بسیار زیبایی را به یادگار می گذارد. در قرن پانزدهم و شانزدهم میلادی، معماران بزرگی در این کشور معماری رنسانس را شکل می دهند؛ و این روند بعدها در دورهٔ باروک و روکوک ادامه پیدا می کند. می توان به صراحت گفت که معماری این کشور، تقریباً در برگیرندهٔ تاریخ معماری تمام مغرب زمین می باشد.
گونه شناسی و روند شکل گیری آن در قسمت های مختلف این کشور، تابع عوامل مختلفی بوده است. مهمترین عامل را شاید بتوان ویژگی های اقلیمی این کشور و تأثیر آن در گونه ها دانست. عوامل فرهنکی و اقتصادی نیز به نحوی در شکل گیری آنها دخیل بوده اند. در مجموع می توان گفت که مناطق کوهستانی، به دلیل ناهمواری های موجود در زمین،مردم کمتر به کشاورزی اشتغال داشته و به امر دامداری پرداخته اند. استان های مختلفی با تعداد شهرهای زیاد در این مناطق قرار گرفته اند. از آن جمله اند: استان های اومبریا، لیگوریا، و قسمتی از توسکانا و ... در این مناطق، مجتمع های زیستی در ارتباط با ناهمواری ها شکل گرفته و گونه های مسکونی حاکم، از نوع برونگرای ردیفی هستند. اجتماع این واحدها مسکونی، بافت های خطی را می سازد. در مناطق دیگری مثل استانهای امیلیا رومانیا، پیه مونته، لومباردیا و دشته ای گسترده، نوعی دیگر از شکل شھری و همچنین گونه های متفاوتی را عرضه می کند.
در منطقه ایمثل امیلیا رومانیا، گونهٔ حاکم واحدهای مسکونی حیاط دار می باشند. در شهر میلان و تورینو نیز این مسئله صدق می کند. آنچه مسلم است در روند گونه شناسی در مناطق یاد شده تا رسیدن به گونه های کامل تر، گونه های اولیه ای بوده اند که نتیجهٔ شکل گیری آنها در زمان ها و مکان های مختلف، گونه های موجود را در پی داشته است. طبق تحقیقات انجام شده، گونه های اولیه دارای پلانی چهارگوش بوده است.
مصالح ساختمانی، به دلیل قرار گرفتن این گونه ها در مناطق کوهستانی، از سنگ های لاشه بوده و به صورت خشکه بر روی هم چیده شده است. این سلول ابتدایی به وسیلهٔ یک در، به بیرون ارتباط داشته و بعدها در گونه های تکامل یافته تر، پنجره ای نیز برای آن تعبیه شده است. شکل سنتوری پوششی نیز، به وسیله ادامهٔ دیوار سنگی به دست آمده و بر روی آن، تیرهای اصلی و سپس تیرچه ها قرار می گرفته اند. پوشش نماها نیز قشری سنگی بوده است.
ترولیها نوع دیگری از سکونت گاه های ابتدایی هستند که در جنوب شرقی ایتالیا و در استان پولیا ساخته شده اند. به دلیل دایره ای بودن پلان آن و در ادامهٔ گسترش نیافتن آن به صورت بافت شهری، این گونه ها گسترش زیادی نداشته و به همین منطقه محدود می شود. نوع ابتدایی آن دارای پلانی مدور است. با استفاده از سنگ به صورت خشکه چین، دیوارها را ساخته و طاق آن را که به طاق کاذب مصطلح است، به صورت پله پله می سازند. این طاق از لحاظ ایستایی هیچ گونه نیروی رانشی را ایجاد نمی کند. این پلان بعدها گسترش پیدا کرده و به صورت های مختلف درآمده است. در مناطقی مثل آلبرو و بلو تمامی فضاهایی را که می بایست یک واحد مسکونی داشته باشد، به همین صورت شکل داده اند.
در گونه های برونگرای ردیفی، مثل آنچه که در گونهٔ اولیه آنها مشاهده شد، مصالح از سنگ بوده (به غیر از مناطقی محدود که از آجر نیز استفاده شده است) و از ملاتهایی نیز در پیوند بین سنگ ها کمک گرفته شده است. عنصر تازه ای که بیشتر در طبقات زیرین مورد استفاده قرار می گیرد، طاق می باشد. نوع طاق ها بنابر موقعیت محل متفاوت است، اما بیشتر از طاق های آهنگ و طاق های ترکین استفاده شده است.
نقشهٔ فضاهای داخلی نیز تغییر کرده و قسمت های مختلف از قبیل نشیمن، خواب و آشپزخانه به آن اضافه شده است. این گونه ها در طول تاریخ، از هسته های کوچک زیستی به مجتمع های زیستی بزرگتر تبدیل شده اند. یکی از نمونه های بسیار جالب از این سیر تکاملی، شهر کیاوری در استان لیگوریا واقع در شمال غربی ایتالیا می باشد. این شهر در دهانهٔ دره فونتابونا و در کنار خلیج تیگولیو واقع و پیوند اجتماعی - سیاسی با شهر جنوا مرکز استان دارد. محور اصلی شهر کاروجو، خیابان اصلی با پیاده روهای رواق دار است و در حاشیهٔ دو طرف آن مغازه و واحدهای مسکونی برونگرا، قرار گرفته اند. مطالعات انجام شده بر روی گونه شناسی و سیمای شهری، گونه های مختلف و روند شکل گیری آن را براساس شکل ظاهری هر بنا، ارتفاع، رنگ و دیگر خصوصیات آنها ارائه می دهد.
تحریریه معماری آرل
منبع : کتاب معماری مسکونی ایرانی، گونه شناسی برونکرا- تالیف غلامحسین معماریان