میراث ایران در دهه گذشته سرنوشت غمباری داشته است، از تخریب شبانه «ملک توران» در زعفرانیه گرفته تا خارج شدن ویلای نمازی از فهرست آثار ملی و هدیه دادنش برای تخریب و ساخت هتلی جای آن!
سال 1957 بود که جیو پونتی معمار سرشناس ایتالیایی سومین ویلای خود را بعد از ویلای ونزوئلا و ویلای Arreaza تحت عنوان ویلای نمازی بنا کرد. این ویلا به سفارش شفیع و ویدا نمازی در تهران با همکاری Melotti و Paolo De Poli طراحی شد. معماری داخلی و خارجی بنا، بر اساس اتاق مرکزی بزرگی شکل گرفت و سازه ای دو طبقه با دیدگاه های خوبی شکل گرفت. جیو پونتی از مهمترین و با نفوذ ترین معماران قرن بیستم بود که در زمینه های مختلف معماری، طراحی صنعتی، هنر، و حتی چاپ مقالات پژوهشی فعالیت داشت.
معماری ویلای نمازی چگونه است؟
اتاق پذیرایی این بنا در طبقه همکف تعبیه شده تا از فضای خواب و نشیمن جدا شود. فضای نشیمن هم در طبقه دوم قرار گرفته و به واسطه تعبیه پارتیشن و پنجره های کشویی می توان دید کاملی به تمام عرصه های گسترده ویلا داشت. استفاده از فضاهای باز و گسترده باعث شده تا کاربران دید کاملی به فضای داخل داشته باشند و به خوبی با محیط ارتباط برقرار کنند. این محدودیت در جهت ایجاد سیرکولاسیون مناسب با فضای زندگی روزانه و عرصه خواب و استراحت تعبیه شده است. نورگیر و پنجره های نمای اصلی هم توسط لبه پیش آمده بام پوشیده شده تا سایه مناسبی در این جداره از پروژه ایجاد شود.وقتی الماس می دهیم و شکلات می گیریم
تخریب چنین سازه شگفتی در تهرانی که روز به روز خالی از این آثار می شود و ساخت هتلی لوکس! جای آن درست مثل این است که در معامله ای شما الماس بدهید و شکلات بخرید. اتفاقی که حالا با بی توجهی سازمان میراث فرهنگی دارد رنگ واقعیت می گیرد.اما سوال اینجاست که آیا دلیل کافی برای تخریب ویلای نمازی به عنوان تنها اثر باقیمانده ( به همراه ساختمان شورای برنامه‌ریزی بغداد) این معمار برجسته در خاورمیانه است و جایگزینی آن با هتلی لوکس منطقی است؟
ویلای نمازی با سبک معماری فرمال خود جزء بناهای قابل توجه و مهم تهران در منطقه نیاوران به شمار می رود. اگر تاریخ ساخت پروژه فوق را ندانید، ممکن است فکرکنید قدمت طراحی چنین پروژه ای حداکثر مربوط به 25 سال گذاشته باشد. اما جیو پونتی سال 1339 شمسی (1960 میلادی) ویلای فوق را به سفارش شفیع و ویدا نمازی طراحی و اجرا کرد. ویلایی که با توجه به سبک فرمال و زیبای خود از جالب توجه ترین بناهای تهران به شمار می رود. نمونه مهم و جهانی سبک معماری فرمال تقریباً یک دهه قبل از پروژه ویلا نمازی توسط لکوربوزیه در نوتردام فرانسه طراحی و ساخته شد. کلیسای رونشان نمونه ای بی نظیر و زیبا از آخرین روزهای دوران معماری مدرن بوده که از فرم ساده و یکنواخت اویل قرن بیستم خارج شده و خط سیر جدید از طراحی و معماری را در اختیار هنروران و طراحان دهه های بعد گذاشته است. جیو پونتی هم در ویلای نمازی نشانه و امضای سبک لوکوربوزیه را به این بنا تزریق کرده، هر چند که از مقیاسی کوچکتر برخوردار است.به همین دلیل تخریب چنین سازه مهمی که در زمان ساخت خود فراتر از فن آوری های آن زمان معماری در ایران بوده، کمی عجیب و دور از ذهن است. معمولاً چنین بنایی می بایست تحت حفاظت و تبلیغات فرهنگی در زمینه های معماری، مرمت و هنر ساخت قرار گیرد. اما به نظر می آید در این مورد استثنا ساخت یک هتل به جای حفظ یک بنای صاحب سبک و زیبا در اولویت قرار گرفته است. عجیب تر از همه تخریب فضای سبز و قطع درختان محوطه است. چون امروزه حفظ و نگهداری از فضا سبز در هر نقطه (محوطه ساختمان، پارک طبیعت و یا منابع طبیعی مانند جنگل) در دنیا اولویت اول و آخر هر صنعتی به شمار می رود. تصمیمی که زیاد به مزاج دوستداران طبیعت خوش نمی آید.
خارج شدن ویلای نمازی به عنوان یکی از آثار مهم تهران از آثار ملی شاید اولین چالش مهم زهرا احمدی پور رئیس سازمان میراث فرهنگی باشد. باید دید او که کمتر از دو ماه است بر صندلی ریاست این سازمان نشسته است در برابر این انتقادها چه واکنشی نشان خواهد داد.
همراه آرل پلان و تصاویری از این ویلا زیبا را مشاهده نمایید.
تحریریه معماری آرل
نویسنده : مهرداد نجیب زاده
منابع :
http://www.gioponti.org ، http://www.hayat.it ، http://www.tehranprojects.com ، تحریریه معماری آرل