کلنگ ساختمان جدید کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران که ترکیبی است از معماری قدیم و جدید ایرانی سال ۱۳۷۵ به زمین خورد. این ساختمان که در تپه‌های عباس‌آباد تهران واقع شده، اسفند ۱۳۸۳ در ۸ طبقه افتتاح شد. این ساختمان در مقابل زلزله ۹ ریشتری و حوادث غیرمترقبه دیگری از قبیل آتش‌سوزی کاملاً مقاوم است.

این ساختمان بـه گونه ای طراحی و ساخته شده کـه عـلاوه بـر مدیریت، واحدهای پشتیبانی، و پارکینگ، هشت مـرکـز مهم و تخصصـی کتابداری و مجمـوعـه هـای کتاب های مرجع و غیـر مرجع چاپی، نسخـه هـای خطـی و کتاب های نادر، منابع غیرکتابی را در خود جا بدهد و قابلیت آن را داشته باشدکه بتواند با تغییراتی که در حوزه فناوری – به خصوص فناوری اطلاعات- روی می دهد هماهنگ شود. همچنین ساختمان جدید ایـن امـکان را فراهم می آورد که مراکز تخصصی کتابداری بتوانند با هم در ارتباط مستقیم و تعاملی باشند.

ساختمان جدید کتابخانه ملی حدود ۹۷۰۰۰ مترمربع بنا دارد و هشت واحد در آن پیش‌بینی شده است. این ساختمان در شرایط عادی ۴ میلیون جلد و در صورت استفاده از قفسه‌بندی فشرده تا ۷ میلیون جلد کتاب و نشریه ادواری را در خود جای می‌دهد.

فضاهای لازم برای فعالیت کتابخانه ملی دسته بندی شده‌اند و هشت واحد در برنامه کالبدی طرح شکل گرفته است. این واحدها تقسیم‌بندی فضایی کتابخانه به شمار می‌روند که بر مبنای نوع فعالیت در یک گروه آمده‌اند و باید از لحاظ ساختمانی به یکدیگر مرتبط شوند :

واحد ۱، برای فعالیتهای همگانی با ۷۴۱۰ متر مربع زیربنا.

واحد ۲، کتابخانه پژوهشی با ۱۶۰۰۰ مترمربع زیربنا.

واحد ۳، خدمات پشتیبانی اجرایی با ۴۵۶۰ مترمربع زیربنا.

واحد ۴، مدیریت خدمات ماشینی اداری و تسهیلات خاص کارمندان با ۷۹۶۰ مترمربع زیربنا.

واحد ۵، خدمات نگهداری، با ۷۱۳۰ مترمربع زیربنا.

واحد ۶، مخزنهای بسته، با ۲۰۰۰۰ مترمربع زیربنا.

واحد ۶، مخزنهای بسته، با ۲۰۰۰۰ مترمربع زیربنا.

واحد ۷، مرکز تحقیقات اسلام‌شناسی – ایران شناسی، برای ۱۱۵۰ استفاده کننده با ۲۰۸۰ مترمربع زیربنا.

واحد ۸، تسهیلات پارکینگ با ۷۰۰۰ مترمربع زیربنا.

جمع زیربنای واحدها با احتساب ضریب ۲۵% برای آمد و شد افقی و عمودی ۹۰۰۰۰ مترمربع است. در ساختمان جدید کتابخانه ملی پنج تالارمطالعه تخصصی وجود دارد:

تالار مطالعه منابع علوم و فنون

تالار مطالعه منابع و مراجع

تالار مطالعه منابع علوم اجتماعی

تالار مطالعه منابع علوم انسانی و هنر

تالار مطالعه نسخه‌های خطی

‌گنجایش این تالارها بالغ بر ۱۵۰۰ نفر است.

براساس خواص ذاتی و ماندگار طرح و دیگر شرایط پیرامونی و معیارهای طراحی اندام بنا به صورت گسترده، فشرده و با ترکیبی از نظم و آزادی در نور و هوای این سرزمین شکل می‌گیرد و عناصر آن جای خود را در این اندام می‌یابند. فضاهایی که مورد مراجعه مردم است به طور طبیعی در طبقه همتراز میدان و یک طبقه زیر و یک طبقه روی آن قرار می‌گیرند و چون شاخه‌های درخت یا درختانی در زیر نور در هم بافته می‌شوند.

نور افق از روزنه های حاشیه فضاها و نور خط الراسی از نورگیرهای سقفی و نور پیشانی از پنجره‌های اسپری همه این فضاها را غرق در نور می‌کند. جستجوی نور، سقف بعضی از فضاهای داخلی را که در جوار فضاهای پیرامونی با سقف کوتاه قرار دارند تا ارتفاع سه طبقه می‌رساند که یادآور تالارهای مرتفع معماری گذشته در ترکیب با شاه‌نشین‌های اطراف آن است. مخازن همجوار تالارهای مطالعه که به روشنایی نیاز ندارند به طرف جبهه غرب که پنجره‌های گسترده را برنمی‌تابد کشیده می‌شوند. مخازن بسته مرکزی، سنگین‌ترین فضاهای طرح، زیر این فضاها قرار می‌گیرند و مرکز قفل بنا را پایین می‌آورند و برای احتراز از نور و سیلات احتمالی از حاشیه بنا دور می‌شوند.

سبک‌ترین عنصر طرح یعنی دفاتر ریاست و دفاتر خدمات اداری تا بالاترین تراز ساختمان صعود می‌کنند و بر فراز این دفاتر فضای محصور آنتنها و بشقابهای مخابراتی قرار می‌گیرند.