سواحل دریای خزر با آب و هوای معتدل و بارندگی فراوان از جمله مناطق معتدل محسوب می شود این منطقه که به صورت نواری بین رشته کوه های البرز و دریای خزر محصور شده از چلگه های پستی تشکیل شده است که هرچه به طرف شرق پیشروی می کند رطوبت و اعتدال هوای آن کاهش می یابد در حقیقت رشته کوه های البرز که حد فاصل دو آب و هوای متضاد هستند جلگه های پست خزر را از فلات مرکزی جدا می کنند. از جمله ویژگی های این اقلیم رطوبت زیاد هوا و اعتدال درجه حرارت آن است. دمای هوا در روزهای تابستان معمولاً بین 25 تا 30 درجه سانتی گراد و شب ها بین 20 تا 22 درجه سانتی گراد و در زمستان معمولاً بالای صفر است در این منطقه بارندگی بسیار زیاد و در تابستان به صورت رگبار است. شهر رشت، بندرانزلی، بابلسر و گرگان در این منطقه قرار دارند.
- در نواحی بسیار مرطوب کرانه های نزدیک به دریا برای حفاظت
ساختمان از رطوبت بیش از حد زمین، خانه ها بر روی پایه های چوبی ساخته شده اند. ولی در دامنه کوه ها که رطوبت کمتر است، معمولاً خانه ها بر روی پایه های سنگ و گل و در پاره ای موارد بر روی گربه روها بنا شده اند
.
- برای حفاظت اتاق ها از باران ایوانک های عریض و سرپوشیده ای در اطراف اتاق ها ساخته اند. این فضاها در بسیاری از ماه های سال برای کار و استراحت و در پاره ای موارد برای نگهداری محصولات کشاورزی مورد استفاده قرار می گیرد
.
- بیشتر
ساختمان ها با مصالحی با حداقل ظرفیت حرارتی بنا شده اند و در صورت استفاده از
مصالح ساختمانی سنگین، ضخامت آنها در حداقل میزان ممکن حفظ شده است (در این مناطق بهتر است از
مصالح ساختمانی سبک استفاده شود . چون زمانی که نوسان دمای روزانه ی هوا کم است ، ذخیره حرارت هیچ اهمیتی ندارد و علاوه بر این ،
مصالح ساختمانی سنگین تا حدود زیادی تأثیر تهویه و کوران را که یکی از ضروریات در این منطقه است کاهش می دهند)
.
- در تمام
ساختمان های این مناطق، بدون استثنا از کوران و تهویه طبیعی استفاده می شود به طور کلی
پلان های گسترده و باز فرم کالبدی آنها بیشتر شکل هندسی طویل و باریک است. به منظور حداکثر استفاده از وزش باد در ایجاد تهویه طبیعی در داخل اتاق ها، جهت قرار گیری
ساختمان ها با توجه به جهت وزش نسیم های دریا تعیین شده است. در مناطقی که بادهای شدید و طولانی می وزند. قسمت های روبه باد ساختمانها کاملاً بسته است
.
- به منظور استفاده ی هرچه بیشتر از جریان هوا همچنین به دلیل فراوانی آب و امکان درسترسی به آن در هر نقطه ساختمانها به صورت غیر متمرکز و پراکنده در مجموعه سازماندهی شده است
.
- به دلیل بارندگی زیاد در این مناطق بام ها شیب دارد و شیب بیشتر آنها تند است.
با منطبق کردن شرایط حرارتی مناطق معتدل و مرطوب بر جدول زیست اقلیمی
ساختمان درمی یابیم که مشکل عمده در این مناطق رطوبت زیاد هوا در تمام فصول سال است از این رو مهمترین عامل ایجاد آسایش در ساختمانهای این مناطق برقراری و تداوم کوران در فضای داخلی است، بنابراین در طراحی
ساختمان برای این مناطق باید مسأله ی ایجاد کوران در داخل ساختمان مورد توجه خاصی قرار گیرد. در این مورد توجه به نکات زیر اهمیت فراوانی دارد
.
- ارتفاع ساختمان از سطح زمین یکی از عوامل تعیین کننده ی میزان فشار باد بر ساختمان و در نتیجه میزان استفاده از باد در ایجاد تهویه ی طبیعی در آن است. ساختمان هایی که بلندتر از درختان و ساختمان های اطراف خود هستند نسبت به سایر ساختمانها شرایط بهتری برای تهویه طبیعی دارند. برج های مرتفع که ارتفاعشان از ساختمانهای کوتاه اطراف بیشتر است نه تنها از شرایط تهویه ی مناسبی برخورداند بلکه در بهبود شرایط تهویه ی ساختمان های اطراف خود نیز نقش عمده ای دارند، ولی این ساختمانها در زمستان در معرض وزش بادهای شدید و بارندگی قرار دارند و به همین دلیل باید تدابیری اندیشید که از نفوذ آب باران به داخل دیوارها جلوگیری شود
.
- به طور کلی، در مناطق مرطوب به دلیل اهمیت ایجاد کوران، جهت ساختمان باید با توجه به جهت وزش بادهای مطلوب و به گونه ای تعیین شود که بیشترین استفاده از جریان باد در ایجاد کوران در فضاهای داخلی به عمل آید. البته اگر رنگ سطوح خارجی تیره یا پنجره ها بزرگ و بدون سایه بان موثر باشد، توجه به تابش آفتاب و انرژی حاصل از آن در جهت های مختلف اهمیت فراوانی دارد. هرچه پنجره ها بزرگتر باشد، انتخاب جهت
ساختمان با توجه به تابش آفتاب اهمیت بیشتری می یابد
.
- در مناطق مرطوب طرح ساختمان باید امکان ایجاد کوران در تمام اتاق ها را فراهم سازد از این رو ساختمان هایی که شامل آپارتمان هایی با یک سطح خارجیند همه در منطقه ی مکش ( پشت به باد) – هستند برای این مناطق مناسب نیستند
.
- افزایش اندازه پنجره ها بیش از حداقل اندازه ی مشخص، تا حدی که به طور مؤثر در برابر تابش آفتاب محافظت شود، اهمیت چندانی ندارد. حتی با استفاده از پنجره های کوچکی که با توجه به وزش باد در محل مناسبی قرار گیرند، می توان در داخل
ساختمان کوران ایجاد کرد. ولی اگر امکان ایجاد کوران وجود نداشته باشد، پنجره های بزرگ در خنک سازی هوای داخلی هنگام عصر تأثیر بسزایی خواهند داشت. البته ایجاد سایه بان های مؤثر برای این پنجره ها اهمیت زیادی دارد. ولی چنانچه اشاره شد، ایجاد سایه بر روی پنجره های بزرگ به ویژه در دیوارهای شرقی یا غربی دشوار است
.
- برای ایجاد تهویه ی طبیعی و کوران در داخل اتاق ها، جریان اصلی هوا باید به منطقه ای هدایت شود که افراد در آن ساکن هستند
.
- میزان وزش باد در شهر گرگان از جانب غربی و شمال غربی به حداکثر خود می رسد و با شدت هرچه تمامتر (16-12 کیلومتر در ساعت ) و تقریباً در تمام مدت سال بسوی این شهر در وزش است. از طرف جنوب و جنوب شرقی و نیز مشرق به سبب وجود سلسله جبال البرز در این قسمت وزش باد به حداقل ممکن تقلیل می یابد
.
- براساس نمودار باد شدیدترین بادهای غربی در خرداد ماه با سرعت بین 12-8 کیلومتر در ساعت ، شدیدترین بادهای شمالی در اسفند ماه با شدت 12-8 کیلو متر در ساعت و شدیدترین بادهای شرقی در اسفند ماه با سرعت 16-12 کیلومتر در ساعت می باشد. در نتیجه باد غالب گرگان از سوی مغرب و جنوب غربی است.
- در اقلیم معتدل و مرطوب بهترین عملکرد باد در تهویه رطوبت
ساختمان می باشد. این مهم به خصوص در محل اتصال بنا به زمین مرطوب بسیار مورد توجه است که در بافت قدیم با کرسی چینی و ایجاد گربه رو و در بافت جدید با استفاده از پیلوت تحقق می یابد.
به طور کلی بادهای موجود دو تأثیر بر ساختمان دارند:
1 - تأثیرات مثبت: با استفاده از بادهای غالب و محلی و با طراحی مناسب بازشوها می توان عملکرد تهویه ساختمان را خصوصاً در مناطق مربوط با سیستم های پاسیو انجام داد، در بافت مورد مطالعه ما دیوارهای منازل از جانب باد پرفشار غرب باید بصورت بسته بنا شوند
.
2 - تأثیرات منفی: باد باعث نفوذ رطوبت آب باران به جداره های ساختمان شده و باعث تخریب
مصالح نما می گردد
.
عمده ترین مشکل منطقه رطوبت زائد در فصول مختلف می باشد. به همین جهت عامل ایجاد آسایش در ساختمانهای شهر برقراری و تداوم کوران در فضای داخلی است. بنابراین در طراحی
ساختمان برای گرگان باید ایجاد کوران در
ساختمان مورد توجه قرار گیرد. توجه به نکات ذیل در این رابطه حائز اهمیت است:
- ارتفاع ساختمان از سطح زمین از عوامل تعیین کننده میزان فشار باد بر ساختمان است در نتیجه تعیین کننده میزان استفاده از باد و ایجاد تهویه طبیعی در ساختمان است
.
- به دلیل اهمیت کوران جهت ساختمان باید در رابطه با جهت وزش بادهای مطلوب تعیین گردد. بدین ترتیب امکان ایجاد کوران در تمام اتاقها بوجود می آید
.
- اگر پنجره ها در رابطه با وزش باد در محل مناسبی قرار داشته باشد حتی پنجره های کوچک می توانند در داخل ساختمان ایجاد کوران کنند. همچنین قرار گرفتن درها و پنجره ها در مقابل هم عبور جریان هوا را آسان می نماید، مسائل فوق در
معماری سنتی این شهر کاملاً رعایت شده است
.
در اقلیم مناطق حاشیه ی دریای خزر بهتر است
ساختمان در جهت جنوب یا جنوب شرقی ساخته شود و گسترش
پلان در جهت شرقی – غربی باشد
.
منبع: ARCHBOOK
تحریریه معماری آرل
