۰۲۱-۲۲۹۰۱۹۰۵-۶

تاریخ شنبه , ۱۳۹۴/۰۸/۰۹ ۱۳:۲۰

ویژگی های اقلیم، معماری و زندگی مناطق کوهستانی ایران

روستای اشتبین
 
گردآوری: نیلوفر محتاط
منظور از کوهستان در اصطلاح عمومی ناهمواری های سنگی و چین خورده ای است که با زمین های مسطح همجوار بدون در نظر گرفتن عامل ارتفاع از سطح دریا در نظر گرفته می شود ولی در این جا منظور از کوهستان منطقه ای است که قبل از هر چیز عامل ارتفاع حدود 2000 متر در نظر گرفته شده است. بنابراین این کوهستان ها در حاشیه ی فلات ها و در نقاط مرتفع تر از فلات ها واقع شده اند. کوهستان های ایران که در حاشیه ی فلات واقع شده اند دارای رشته هایی به داخل فلات با ارتفاع متوسطی بیش از 2000 متر می باشند و به همین علت جای مساعدی برای زیست دائمی انسان نیستند. چه عواملی چون شیب تند، سرما، کمبود زمین مسطح، نبودن خاک مساعد جهت کشاورزی، نبودن راه های ارتباطی لازم و ... باعث ایجاد شرایط ناکافی برای زندگی انسانی گردیده است. در ادامه با ما در آرل همراه باشید.
اقلیم سرد (کوهستان های غربی)
میانگین دمای هوا در گرم ترین ماه سال در آن مناطق بیش از 10 درجه و میانگین حداقل دمای هوا در سردترین ماه کمتر از 3- درجه است. سلسله کوه های غربی همچون سدی مانع نفوذ هوای مرطوب مدیترانه ای به داخل فلات ایران می شوند و رطوبت هوا را در داخل دامنه های خود نگه می دارند. از ویژگی های این اقلیم گرمای شدید دره ها در فصل تابستان و سرمای شدید در زمستان است. مقدار و شدت تابش آفتاب این منطقه در فصل تابستان زیاد و در زمستان بسیار کم است. بارش سنگین برف در قسمت های شمال و شمال غرب کشور و اختلاف بسیار درجه حرارت بین شب و روز از دیگر ویژگی های این اقلیم می باشد. در نواحی مرتفع لایه ی جو رقیق تر و بخار آب موجود در آن کم تر و عملکرد حفظ حرارتی آن ضعیف تر است. با توجه به برودت بسیارزیاد هوا در بخش عمده ای از سال در این نواحی، حداکثر استفاده از تابش آفتاب، بهره گیری از نوسان روزانه ی دما، حفظ حرارت و جلوگیری از باد سرد زمستانی در محیط های مسکونی امری ضروری است.
بافت شهری و روستایی
در این مناطق عامل تعیین کننده در شکل گیری بافت شهری و روستایی، سرمای زیاد می باشد. از جمله خصوصیات کلی:
·         فضاهای شهری و روستایی کوچک و محصور
·         بافت شهری و روستایی متراکم و ابنیه ی متصل به هم
·         جهت آفتاب و عوارض زمین عامل تعیین کننده در نحوه ی استقرار، گسترش و سیمای کلی شهری و روستایی است.
·         کوچه ها و معابر اصلی به موازات خط تراز زمین و اغلب با عرض کم.
شهرک ها و روستاها در کوهستان ها اغلب در کوهپایه و در سمت جنوبی آن بنا می شود زیرا:
1)       اگر روستا در پایین دره باشد خطر سیل و از بین رفتن آن وجود دارد.
2)       در شب هنگام هوای سرد که سنگین تر است به پایین نفوذ می کند.
3)       سمت شمالی کوه که همیشه در سایه و سرد است مکان خوبی برای زندگی نیست
4)       بالای کوه برای استقرار روستا مناسب نیست زیرا معمولاً ناهمواری های زمین در بالای کوه بیش تر است و شدت باد نیز بیشتر است و هیچ گونه حفاظی برای روستا در مقابل باد وجود ندارد. همچنین بالای کوه از رودخانه که همیشه در پایین دره جاری است دور است و دسترسی به آن مشکل است.
ویژگی های بومی و فرم بنای مناطق سرد کوهستانی
·         استفاده از پلان های متراکم و فشرده
·         به حداقل رساندن سطح خارجی در برابر حجم مورد پوشش
·         ساختمان های دارای حیاط مرکزی و درونگرا
·         استفاده از مصالحی با ظرفیت و عایق حرارتی خوب
·         ارتفاع کم اتاق ها
·         انتخاب بام های مسطح (جهت نگه داری برف بر روی آن ها به صورت عایق حرارتی)
·         به حداقل رساندن میزان تعویض هوای داخلی و تهویه ی طبیعی و در نتیجه جلوگیری از ایجاد سوز در داخل و خروج حرارت داخل به خارج ساختمان
·         بازشوهای کوچک
·         دیوارهای نسبتاً قطور
·         ایوان ها و حیاط های کوچک

ویژگی های اقلیم، معماری و زندگی مناطق کوهستانی ایران

خانه ی شربت اوغلی در تبریز
خانه های سنتی در این نواحی مانند نواحی مرکزی ایران به صورت حیاط مرکزی احداث می شدند. منتهی در اینجا اتاق های واقع در سمت شمال حیاط از سایر قسمت ها بزرگتر و وسیع تر هستند و تالار یا اتاق اصلی نشیمن خانه در همین سمت واقع می باشد. این مطلب به دلیل استفاده از تابش مستقیم و حرارت آفتاب در زمستان است و چون فصل تابستان عمدتاً کوتاه و دمای هوا نسبتاً معتدل است از سمت جنوب ساختمان کمتر استفاده می شود. اتاق های جنوبی و همچنین اتاق های شرقی و غربی (در صورت وجود) جهت انبار و فضاهای خدماتی استفاده می شدند.
این خانه ها اغلب دارای زیرزمینی با سقف کوتاه در زیر قسمت زمستان نشین هستند که در تابستان به دلیل هوای نسبتاً خنک آن ها برای سکونت اهالی خانه مناسب هستند. از آنجا که هوا در اغلب مواقع سال سرد یا بسیار سرد است لذا اکثر فعالیت های روزمره در داخل اتاق ها صورت می گیرد به همین دلیل ابعاد حیاط ها در این نواحی کوچک تر از مناطق فلات مرکزی ایران است و عمق ایوان ها نیز از مناطق جنوبی کشور به مراتب کمتر است. در اکثر شهرهای این مناطق کف حیاط ساختمان ها 1 الی 1/5 متر پایین تر از پیاده رو است تا آب جاری در جوی ها و نهرها را بتوان سوار باغچه در یاط یا آب انبار واقع در زیرزمین نمود از طرفی این اختلاف سط باعث حفظ حرارت درون ساختمان نیز می شود. احجامی نظیر مکعب و مکعب مستطیل که نسبت سطح بیرونی آن ها به حجم داخل بنا کم است برای این مناطق مناسب هستند. در سال های اخیر بر خلاف گذشته که از سقف های مسطح استفاده می شد، استفاده از بام شیروانی رواج یافته ولی هنوز کماکان در روستاها بام ساختمان ها به صورت مسطح و با پوشش تیرچوبی و کاهگل می باشد که دلیل آن عمدتاً ضعف مالی روستاییان است. در روستاها جهت نگهداری از چهارپایان اگر خانه دو طبقه باشد معمولاً چهارپایان در طبقه ی زیرین نگداری می شوند و طبقه ی دوم مسکونی می باشد. بدین طریق سطح تماس فضای طویله  و محیط مسکونی با سرمای خارج کم می شود و سقف بین هر دو طبقه از هر دو طرف گرم می گردد که برای هر دو طبقه مفید می باشد. به طور کلی بهترین فرم ساختمان فرمی است که کمترین مقدار حرارت (کالری) را در زمستان از دست بدهد و در تابستان نیز کمترین مقدار حرارت را از آفتاب و محیط اطراف دریافت کند. بنابراین پلان مربع بهترین فرم محسوب می شود زیرا با وجود بیشترین حجم، کمترین سطح خارجی را دارد. البته این مسأله در مورد ساختمان های قدیمی که معمولاً پنجره های بزرگی ندارند و به همین دلیل می توان نفوذ بسیار کم آفتاب به داخل آن ها را نادیده انگاشت، صدق می کند. ولی در مورد ساختمان های امروزی که دارای قسمت های شیشه خور بزرگی هستند صادق نیست. به دلیل سرمای شدید این مناطق در زمستان، فرم های باز یا فرم هایی که ضلع شمالی- جنوبی آن بلندتر از ضلع شرقی- غربی آنهاست مناسب نیست و بهتر است فرم ساختمان فشرده و پلان مربع باشد. ساختمان های دو طبقه ای که فرم آن ها شبیه به مکعب است بهترین نوع ساختمان از نظر کنترل گرمای هوای داخلی در زمستان است. کلاً فرم های بسته با ساختمان های به هم چسبیده پشت به پشت در جهت محور شمالی- جنوبی ارجحیت دارند. در این مناطق بهتر است ساختمان ها مرتفع باشند.

ویژگی های اقلیم، معماری و زندگی مناطق کوهستانی ایران

روستای اورامان تخت
نوع مصالح به کار رفته
در مناطق سرد هدف اصلی حفظ حرارت در داخل ساختمان است و عمده ترین عامل در این مورد مقاومت حرارتی دیوارهای جانبی ساختمان است. بنابراین در این مناطق دیوارهای جانبی ساختمان باید مقاومت حرارتی مناسبی داشته باشد تا از اتلاف حرارت داخلی ساختمان جلوگیری کند. از طرفی مصالح مورد استفاده ی ابنیه ی سنتی در مناطق کوهستانی مانند سایر مناطق اقلیمی آن چیزی است که در دسترس است، بنابراین اغلب جهت دیوارها از سنگ و برای پوشش سقف طبقات و بام از چوب درختان و کاهگل استفاده می شود. در نواحی حاشیه ی کوهپایه و مناطقی که خاک رس به حد کافی وجود داشته باشد، دیوارهای خشتی و آجری نیز ساخته می شود. در ساختمان های امروزی با استفاده از تکنولوژی مدرن و تأسیسات مکانیکی، سعی در مقابله با این عوامل اقلیمی شده است، ولی در گذشته این تجهیزات وجود نداشته و ابنیه سازان سنتی می بایستی بالاجبار با استفاده از وسایل و مصالح محلی با عوامل نامناسب و فرسایشی طبیعت مقابله کنند و جهت فراهم نمودن شرایط آسایش در محوطه های شهری و در داخل ساختمان ها استفاده ی بهیته از عوامل اقلیمی همیشه مسأله ی اساسی و مهم در طراحی و اجرا بوده است. به طور کلی می توان بیان نمود که ساختمان های سنتی ما برعکس اغلب ساختمان های امروزی، در ستیز با شرایط طبیعی نبودند بلکه با استفاده ی مناسب از این شرایط در یک همزیستی و بهره وری منطقی در بطن طبیعت قرار داشته اند.

ویژگی های اقلیم، معماری و زندگی مناطق کوهستانی ایران

خانه ی قدکی در تبریز
جهتگیری بنا:
به صورت یک اصل کلی می توان گفت جهت گیری بناها عموماً رو به جنوب بین 15 درجه ی جنوب شرقی تا 10 درجه ی جنوب غربی می باشد به گونه ای که فضاهای اصلی قرار گرفته در جبهه ی شمالی مانند طنبی، کله ای و اتاق های نشیمن، رو به جنوب قرار می گیرد. تنها در خانه ی حاج شیخ جبهه ی اصلی ساختمان در سمت غرب قرار گرفته است که دارای جهت گیری مناسب می باشد.
همسایگی ها:
با توجه به قرارگیری خانه های مورد مطالعه در بافت قدیمی و فشرده ی شهر، اکثر آن ها از چندین جهت دارای همسایگی می باشند. در یک بررسی کلی مشاهده می شود که بیشتر خانه ها از سه جبهه دارای همسایگی بوده و تنها یک جبهه ی آن ها به معبر محدود است. در این موارد ورودی نیز بیشتر در جبهه ای که به معبر محدود می شود قرار گرفته است. در چند مورد نیز خانه از هر طرف دارای یک همسایگی است.

ویژگی های اقلیم، معماری و زندگی مناطق کوهستانی ایران

خانه ی بهنام در تبریز

ویژگی های اقلیم، معماری و زندگی مناطق کوهستانی ایران

خانه ی امیزنظام گروسی در تبریز


منبع: کتاب اقلیم و معماری، نویسنده: دکتر رضا شاطریان
تحریریه ی معماری آرل
تعداد بازدید : ۶۰۰۴۳
برچسب ها :
فاطمه

عالی بود ممنون از عکسا



milad806

عالی بود ولی در باره فرم و ویژگیهای اقلیمی بیشتر بگویید



امیرحسین

خیلی عالی بودش و لإت بردم و دقیقا مطالبی ک میخواستم وجود داشت



ارسال نظرات

نظر شما :

مهندسین مشاور معماری
کاردستی با وسایل دور ریختنی
شرکت طراحی دکوراسیون اداری 
طراحی و اجرای فروشگاه زنجیره ای

عضویت در گروه معماران آرل

بعد از ثبت ایمیل ، حتما از طریق لینک فعال سازی ، عضویت خود را فعال کنید.


طراحی و ساخت ویلا
بازسازی ساختمان
اخذ تاییدیه کمیته نما 
طراحی داخلی مطب
تماس با گروه معماران آرل
: تهران ، نیاوران، سه راه یاسر،ساختمان آوا 2،
پلاک 250، طبقه 3، واحد 34
تلفن  :  ۶-۲۲۹۰۱۹۰۵-۰۲۱ 
فکس :    ۲۲۹۰۱۹۰۷-۰۲۱
ایمیل: info@arel.ir