شنبه های نگاه آرل به تهران:خانه موزه مقدم

گزارش: مهرداد نجیب زاده

خانه مقدم یکی از قدیمی ترین و زیباترین بناهای تهران مربوط به دوره مظفرالدین شاه می باشد که در خیابان امام خمینی تهران واقع شده است. این بنا ابتدا متعلق به شخصی به نام محمد تقی خان احتساب الملک بوده که 120 سال از قدمت آن می گذرد. محمد تقی خان یکی از صاحب منصب های دربار قاجار بود که از دوره ناصرالدین شاه تا آخرین پادشاه قاجار (احمد شاه) خدمت کرده است. از مهمترین پست های وی می توان بهه شهردار تهران اشاره کرد. این بنا میراث دو پسر احتساب الملک به نام های حسن و محسن می باشد. حسن مقدم در جوانی فوت کرده و به همین علت ملک مقدم به برادر کوچک او محسن رسید. 

محسن مقدم فرزند محمد تقی خان احتساب الملک و شرف خانم در سال 1279 هجری شمسی در تهران به دنیا آمد. وی تحصیلات خود را درمدرسه آلمانی ها آغاز نمود و تا سن یازده سالگی در مدارسی چون مدرسه تربیت تهران مقاطع ابتدایی را به پایان رساند. سال 1291 محسن به برادرش در شهر لوزان سوئیس پیوست و در پانسیون ایرانیان اقامت برگزید. اما به دلیل جنگ جهانی او در سال 1295 به ایران بازگشت. وی ابتدا در دارلفنون و سپس در مدرسه صنایع مستظرقه در زمینه فراگیری نقاشی از محضر کمال الملک بهره برد. بعد از آرام شدن اوضاع اروپا و با وجود مخالفت پدرش برای بازگشت، محسن بدون اجازه پدر راهی ایتالیا شد و به مدت سه سال در فلورانس ایتالیا به تحصیل نقاشی پرداخت. 

محسن مقدم پس از ایتالیا به پاریس رفته و به تحصیل در رشته باستان شناسی، یکی از رشته های نادر آن زمان پرداخت. در همین دوران برادر او که یکی مشوق های وی به شمار می رفت از دنیا رفت. او به همراه پدرش از سوئیس به ایران بازگشتند و پس از اقامتی کوتاه به پاریس رفتند تا همانجا اقامت کنند. احتساب الملک در سال 1307 درپاریس درگذشت. محسن برای سر و سامان داردن به اوضاع خانواده و املاک خانوادگی به ایران بازگشت. اما این توقف فقط دو سال به طول انجامید و بازگشتش به پاریس برای پایان تحصیلات او بود. در تاریخ 1314 او به همراه همسر باستان شناس بلغاری تبارش به نام سِلما کویومجیان به ایران بازگشتند و درخانه پدری (محل کنونی موزه) ساکن شدند. تغییرات زیادی که از زمان ورود محسن مقدم و همسر او به خانه صورت گرفته، همگی بر اساس طراحی و ایده پردازی های خود او و همسرش انجام شده است.

موزه خانه مقدم دارای ویژگی های بسیاری اعم از معماری سنتی ایرانی و معماری باستانی غربی است. خانه ای اندرونی آن از چهارباغ های ایرانی الهام گرفته و ضلع غربی آن به مانند قلعه های قرون وسطی طراحی شده است.
این ملک دارای تغییر و تحولات بسیاری بوده که در ادامه به چند مورد آن اشاره می کنیم: 
در سمت شمال غربی سوئیت کوچکی وجود داشته که اکنون به گلخانه ای زیبا تغییر یافته است. محسن مقدم و همسر او سالهای اول زندگی خود را در آن سوئیت گذرانده اند. خانه مقدم به دو بخش بیرونی و اندرونی تقسیم شده است. در دوره قاجار دیوار ساده ای این دو بخش را از هم جدا کرده که به وسیله یک در به هم مرتبط شده بودند. محسن مقدم که یکی از روشنفکرهای عصر خود بوده با تخریب دیوار ساده به عنوان جداکننده، بیرونی و اندورنی را به هم پیوند داده است. این اقدام مقدم با تاثیرپذیری از معماری غرب بوده که به نوعی شفافیت بین فضاها به شمار می رود. تغییر فوق با همکاری مهندس هوشنگ سیحون صورت گرفته که به دیوار تجدد شهرت یافته است. 

ضلع شرقی بنا شامل فضای اندرونی می باشد. حیاط این بخش توسط محسن مقدم و همسر او با الهام از چهار باغ ایرانی طراحی شده است. ضلع شمال شرقی بنا شامل اتاق پذیرایی و اتاق زمستانه می باشد که از طراحی خاصی برخوردا نبوده و هم اکنون تابلوهای نقاشی محسن مقدم در آن نگهداری می شود. ضلع جنوب شرقی مطبخ وسرایداری خانه قرار دارد که به طور کامل مورد بازسازی قرار گرفته، و اکنون به عنوان بخش اداری مورد استفاده قرار می گیرد. 

عمارت بیرونی که به تابستان نشین شهرت دارد در ضلع جنوب غربی واقع شده و در سمت خلاف جهت نور تعبیه شده است. زیر این فضا عرصه حوض خانه قرار دارد که به غیر از حیاط از طریق یک رشته پلکان به عمارت تابستان نشین مرتبط شده است. 

همانطور که ابتدا گفتیم این خانه از تغییر و تحولات بسیار داشته است. به عنوان مثال حیاط بیرونی با تاثیرپذیری از باغ های ژاپنی طراحی شده و شامل گیاه نیلوفر، برکه و ماهی قرمز می باشد.

بنای شبیه به قلعه های قرون وسطی در سمت ضلع شرقی ساختمان بعدها به فضای خانه اضافه شده است. محسن مقدم به همراه شاگرد خود دکتر ابولقاسمی، به احترام همسر خود که فردی اروپایی بوده این ساختمان را به این شکل طراحی کرده اند. محسن مقدم از این ساختمان به عنوان مکانی برای نگهداری اشیاء کلکسیون خود استفاده می کرد. مکانی که 50 سال قدمت داشته و حکم موزه شخصی او را دارد.

 

استاد محسن مقدم از زمان ورود به ایران فعالیت های فرهنگی هنری بسیاری را انجام داده اند. وی یکی از اولین اساتید باستان شناسی ایران بود که در دانشگاه های تهران فعالیت می کرد. از بدو تاسیس دانشگاه تهران کرسی استادی هنر را در اختیار داشت. در سال 1351 ه.ش زنده یاد محسن مقدم-استاد ممتاز دانشگاه تهران  با توجه به علاقه وافرش به فرهنگ و هنر ایران، خانه پدری خود را به همراه آثار نفیس گردآوری شده را وقف دانشگاه تهران نمود. ایشان در سال 1366 ه.ش دار فانی را وداع گفت و پس از مرگ همسر ایشان در سال 1369 تولیت موزه مقدم در اختیار دانشگاه تهران قرار گرفت. این مکان رسماً در سال 1388 به عنوان موزه افتتاح گردید.

در ادامه تصاویری از خانه مقدم را همراه آرل تماشا کنید.

















آدرس: تهران،خ امام خمينی، بعد از خ شیخ هادی،جنب بانک ملت، پلاک 251 ( مترو حسن آباد)
تلفن: 66463144
بازدید : يكشنبه الی جمعه , از ساعت 9 تا 16:30

تحریریه معماری آرل
گزارش و عکس: مهرداد نجیب زاده، مسعود فلاح