شنبه های نگاه آرل به تهران: کلیسای مقدس، گوهری در مجموعه آرارات تهران

کلیسای صلیب مقدس جزء مهم ترین و زیباترین بناهای تهران به شمار می رود که توسط معمار مشهور ایرانی اَرمنی، رستم وسکانیان طراحی و اجرا شده است. این بنای زیبا عنوان کننده تاریخچه ای غنی از هنر و معماری ارامنه تهران بوده که با قدمت 30 ساله خود به عنوان اولین بنای تمام بتنی ایران شناخته می شود. پروژه ای که جسارت و بینش مذهب مسیحیت ارامنه در پلان، نما و کالبد آن نقش بسته است. کلیسای صلیب مقدس بین سال های 1364 تا 1366 (1985 تا 1987 میلادی) اجرا شده و از بناهای ارزنده و ماندگار شهر تهران به شمار می رود.

تعاریفی کوتاه از معماری کلیسایی صلیب مقدس

صلیب مقدس کلیسای کوچک و زیبایی است که در ضلع جنوبی مجموعه آرارات تهران واقع شده است. سایت بنا پیش از اینکه به مکانی برای ساخت کلیسای مذهبی تبدیل شود، یک گورستان قدیمی مختص ارامنه بود. حتی قدمت برخی قبرهای موجود در محوطه کلیسا از خود مجموعه بیشتر است. کلیسا در مرکز محوطه واقع شده و نمای زیبایی از یک بنای تمام بتنی را به نمایش می گذارد. ساخت کلیسای صلیب مقدس در سه مرحله بتن ریزی انجام شده و از هیچگونه متریال دیگری در ساخت آن به کار نرفته است. این سه مرحله بتن ریزی شامل پی و دیوار های اصلی، سقف و فرم صلیب های چهار طرف نما می باشد. قالب بتن هم چوبی بوده که با مشاهده دقت ساخت و یکپارچگی بنا، شاهکاری بزرگ در نوع خود به شمار می رود.

قرینه سازی و حفظ تعادل در تمام نقاط کلیسا که بر اساس الگوی چلیپایی شکل گرفته کاملاً مشهود است. این مکان در پلان و نما قرینه بوده و الگوی مدولار صلیب به زیبایی در ماهیت داخلی و خارجی آن حفظ شده است. هسته مرکزی عبادتگاه با چهار صلیب عظیم احاطه شده که به عنوان حافظ عابد در نظر گرفته شده و از کانسپت های طراح به شمار می رود. اما در داخل بنا، عنصر صلیب به شیوه ای دیگر عرض اندام می کند. ایجاد چهار پنجره باریک عمودی در چهار ضلع سقف، و نفوذ نور از این چهار مدخل کوچک، یک صلیب کمرنگ نورانی را در سقف کلیسا ایجاد می کند. شاید این اقدام طراح از زیباترین ویژگی های معماری در استفاده از نور به عنوان یک کانسپت برای فضای مذهبی باشد. کاهش نفوذ نور طبیعی به داخل و قرار ندادن بازشو (پنجره) این کلیسا را به نمونه ای جالب، منحصربه فرد و زیبا نسبت به سایر کلیساهای دیگر ایران کرده است. اکثر معماری و طراحی کلیساهای جامع تهران و شهرستان های ایران از طرح و برنامه ای یک شکل برخوردار می باشند. اما صلیب مقدس نسبت به متریال و نورگیرها برنامه ای منحصربه فرد و متفاوتی در پیش گرفته است.

درباره معمار بنا: رُستُم وسکانیان (Ռոստոմ Ոսկանյան)

رستُم وسکانیان معمار ایرانی اَرمنی تبار سال 1311 خورشیدی در شهر تبریز به دنیا آمد. خانواده وسکانیان زمانی که او شش سال داشت به تهران نقل مکان کرده و بخاطر جنگ جهانی دوم وی را در مدرسه پروانه ثبت نام کردند. او تا مقطع سوم ابتدایی در مدارس ایرانی تحصیل کرد. پس از پایان جنگ جهانی و بازگشایی دوباره مدارس ارمنیان در تهران، وسکانیان مابقی تحصیلات خود تا مقطع راهنمایی را در مدارس ارامنه ادامه داد. رستُم تحصیلات متوسطه خود را در رشته ریاضی در دبیرستان البرز ادامه داد که نقطه شروع فعالیت های طراحی او به شمار می رفت. برخی از آثار او در کتابچه پایان سال دبیرستان چاپ و از وی به منزله نقاش جوان یاد شد.
وی پس از پایان دوران متوسطه وارد دانشگاه هنرهای زیبا تهران شد. و تا سال ۱۳۳۸ش در رشته معماری این دانشکده ادامه تحصیل داد و با رتبه ممتاز از دانشگاه تهران فارغ‌التحصیل شد. با کسب این موفقیت دولت ایران بورسیه تحصیلی در اختیار وی قرار داد و رُستُم برای تکمیل تحصیلات خود راهی پاریس شد. از آثار مهم وسکانیان می توان به نمونه های زیر اشاده کرد:
کلوپ ارامنه: 1345 شمسی
بنای کودکستان ارامنه تبریز: 1350 شمسی
ورزشگاه آرارات تهران: 1349 تا 1354 شمسی
عبادتگاه صلیب مقدس: 1364 تا 1366 شمسی
مرکز فرهنگی هنری شوشی در آرتساح: 1383


مجموعه فرهنگی ورزشی آرارات تهران با قدمت 72 ساله و 52 هزار متر مربع از قطب های مهم و حائز اهمیت شهر تهران به شمار می رود و کلیسای صلیب مقدس همانند گوهری زیبا در قلب آن خودنمایی می کند. با وجود اینکه بازدید از این مکان برای عموم میسر نیست و فقط ارامنه تهران مجاز به استفاده از این مکان بوده، تیم وبسایت معماری آرل گالری کوچکی از این مکان منحصربه فرد را برای شما قرار داده است. از تماشای این مکان منحصربه لذت ببرید.



اگر شما هم از این کلیسا بازدید کردید، تجربه خود را با دیگران به اشتراک بگذارید.

تحریریه معماری آرل