جای خالی بودا در بامیان افغانستان

نویسنده: مهرداد نجیب زاده

مجسمه های بودا در استان بامیان افغانستان نمونه های بی نظیری از تاریخ،  تمدن و معماری افغانستان را به نمایش می گذارد. مجسمه عظیمی که روزگاری هویت تاریخی و ویژگی های معماری باستان افعانستان را به دنیا نشان می داد. متاسفانه چند سال قبل این مکان فوق العاده به دلایل مسائل داخلی این کشور توسط گروه طالبان تخریب شد و زخمی دیگر بر روی این کشور قدیمی و بزرگ نشاند.  معماری این کشور فقط به سنگ تراشی و حجاری مجسمه بزرگ خلاصه نشده، به طوری که سازه و بناهای خشتی و آجری این مرز و بوم هم از زیبایی چشم نوازی برخوردار می باشد. در ادامه خلاصه ای از ویژگی و تاریخچه مجسمه بامیان را با شما علاقمندان قرار دادیم. 

مجسمه های بودا بامیان در قرن 6 میلادی ساخته شده اند. مجسمه کوچک مربوط به سال 507 و مجسمه بزرگ در سال 554 پس از میلاد مسیح به اتمام رسید. با بررسی استادان مرمت و تاریخدانان، بناهای مذکور نشان دهنده سبک هنر یونانی بودایی یا همان هنر گنداره است. سبکی از فرهنگ و زندگی که پس از حمله  اسکندر مقدونی در قرن 4 پیش از میلاد در آسیا میانه رونق پیدا کرد و تا سده هفتم پس از میلاد ادامه داشت. البته بحث راجع به قدمت مجسمه ها متفاوت بوده و گروه های مختلف، نظرات متفاوتی عرضه می کنند. برخی باستان شناسان معتقدند که قدمت مجسمه های بامیان به 800 سال پیش از میلاد مسیح برمیگردد. 

شهر فعلی بامیان در امتداد جاده تاریخی ابریشم قرار داشته است. به لحاظ موقعیت جغرافیایی و تجاری این مکان از اهمیت بالایی برخوردار بوده و تحت تأثیر برخی فرهنگ های بزرگ اطراف خود شکل گرفته است. بسیاری از مبلغان، تجار و پزشکان منطقه بودا بودند. این حجم گسترده از مردمی که مذهب بوداییسم غربی را برای خود برگزیدند، نشان دهنده تأثیر ساخت چنین مجسمه های عظیمی را توجیه می کند. 

مجسمه بزرگ صلصال به معنای (گِل خشکیده) و مجسمه کوچک شهمامه (شهبانو) نام دارد. به نظر احمد علی کهزاد نویسنده و تاریخ نگار برجسته افغان قرون نخست میلادی تا آمدن اسلام، بامیان مرکز فرهنگی و دینی بوداییان بوده است. اما تندیس‌های ایستاده چندان ربطی به بودا ندارند، زیرا آنها قطعاً چهره یک مرد و زن را نمایش می‌دهند در حالی که بودا هیچگاه در کنار همسرش دیده نشده است. علت دیگری که منجر به بودایی بودن تندیس‌ها شده است به اینصورت است که چون مجسمه صلصال کوچکتر از اندازه مد نظر شده، به ناچار در کنارش مجسمه شهمامه را تراشیدند.

تصویر هولوگرام بودا که برای آخرین بار بر روی کوه بامیان نقش بست.


تحریریه معماری آرل