بازنمایی هویت های پست مدرن در فضاهای مسکونی شهر با تاکید بر شهر های ایران (2)

تحول سازمان فضایی خانه در دوران معاصر ایران:

در ایران خانه های معاصر از دهه 40 به بعد با تقلیل نقش فضا روبروشده است. روند حذف فضا و عدم توجه به سازمان یابی خلاق فضا در واحدهای مسکونی معاصر سریع تر بوده و بر مفهوم و مصداق خانه و سکونت تاثیر گذاشته اند.

تعویض به جای ترمیم: آنچه در شهرهای ما اتفاق افتاد عدم دخالت به موقع در بافت های تاریخی، هماهنگ نکردن این بافت ها در برابر اتومبیل و مرمت نکردن آنها بود. نتیجه آن شد که در مقابل انتخاب اتومبیل یا بافت تاریخی، اتومبیل برگزیده شد و در مقابل پیدایش جلوه های جدید شهری، بافت تاریخی مورد جراحی قرار گرفت و این یکی از مهمترین پدیده های تغییر شیوه زندگی بود که تعویض بر جای ترمیم نشست. (حائری مازندرانی ،1387: 53)

غلبه اشیاء بر سازمان فضایی خانه و کمرنگ شدن نقش فضا: معماران ما که عموما دانش معماری خود را از خارج کشور کسب کرده بودند، الگوهای فضایی جدیدتری را عرضه کردند که چون مجهز به آب لوله کشی، برق، تلفن و... بود، به شدت مورد استقبال قرار گرفت. راحتی خانه های کوچک در مقابل مشکلات خانه های قدیمی، نزدیکی حمام و دستشویی و توالت به اتاق ها، پیدایش اشیاء جایگزین فضاها مانند یخچال و فریزر و... در زمانی بسیار کوتاه گذار خانه و سکونت را به بدیل های دیگری تبدیل ساخت. (حائری مازندرانی ،1387: 54 )

آنچه در ایران در چهار دهه گذشته رخ داده، عبارت است از گنجانیدن مفهوم زندگی در عملکرد و تقلیل مفهوم عملکرد به یکی از نیاز های بیولوژیک مانند خواب و خوراک.

بدین شکل، نقش اشیاء در خانه است که اهمیت پیدا کرده . اهمیت اشیاء و آرایش آنها در سازمان فضایی خانه های معاصر بنیادین است. آنقدر بنیادین که با جابه جایی آنها فضا هویت پیدا می کند و تحقق درست عملکردها در گرو وجود و آرایش اشیاء خانه است. در چنین وضعیتی تعیین کنندگی نقش فضاها به اشیاء واگذار می شود.( حائری مازندرانی ، 1387 : 61 )

نتیجه گیری:

در دوره مدرن و معاصر سیاست ها و برنامه ریزی های کلان دولت و شهرداری ها در زمینه فضاهای شهری، خانه سازی و تولید انبوه، نقش موثری در چگونگی فرهنگ خانه معاصر داشته و دارد. اما در شرایط جامعه پیشا مدرن، دولت ها نقشی در زمینه خانه سازی نداشتند و خانه بیش از هر چیز مقوله و امری خصوصی تلقی می شد. امروزه خانه بخشی از فضای شهر است و لاجرم باید متناسب با ساختارهای محلی، محله ای و شهری و همچنین سیاست های کلان ملی ساخته شود. در این شرایط مردم تنها در زمینه «درون خانه ها» قادر به انتخاب سبک و سلیقه خاص خود هستند.

بدین معنی، خانه مقوله ای از جنس فرهنگ است . به زبان کارکردگرایانه مالینوسکی ، خانه نوعی «نیاز زیستی» است که «فرهنگ خانه» برای پاسخگویی به این نیاز شکل گرفته و در کلیت نظام اجتماعی و فرهنگ انسانی ادغام و سازگار شده است. اینکه چه نمادها و نشانه هایی در خانه بکار بریم؟، درباره آن چه احساس و تلقی ای داشته باشیم؟، چه کارها و فعالیت هایی در آن انجام بدهیم یا انجام آنها در خانه را ممنوع کنیم؟، چگونه خانه خود را توصیف و ترسیم نماییم؟ و... بواسطه «فرهنگ خانه»، در هر جامعه ای پاسخ داده می شود. فرهنگ خانه زیر مجموعه ای از کلیت فرهنگ جامعه است. از اینروست که هر جامعه ای فرهنگ خاص خود را دارد، فرهنگی که متناسب با تاریخ و جغرافیا و تجربه های یک ملت و قوم شکل می گیرد و با تغییر فرهنگ و شرایط اجتماعی، فرهنگ خانه نیز تغییر می کند. و بدین ترتیب دوره های مختلف تاریخی، فرهنگ های خانه مختلف را بوجود آورده و همچنان بوجود خواهد آورد. از این منظر ما در بحث فرهنگ و خانه نه با «فرهنگ خانه» به مثابه مقوله منفرد و انتزاعی و جهانشمول، بلکه با «فرهنگ های خانه» به مثابه مقوله ای تجربی، عینی، متکثر و متنوع سروکار داریم.

فردگرایی که در سیر تغییرات و تحولات هویت انسان در گذر زمان بروز پیدا کرد، در عرصه های مختلف می تواند تاثیر گذار باشد. خانه یکی از این عرصه ها است. میل به داشتن خانه شخصی مستقل، تخصیص یافتن فضای خصوصی به هر یک از افراد خانه (اتاق فرزندان، اتاق خواب والدین،...)، اهمیت یافتن کارکرد حریم خصوصی، تنوع یافتن سبک های دکوراسیون و آرایش منزل،... همگی بخشی از فرآیند فردی شدن خانه است. این فرآیند، به نوعی واکنشی است در برابر همگن سازی فرهنگ خانه، که بواسطه گسترش الگوهای معماری و خانه سازی _ که عمدتا ابتدا در کشورهای غربی و متناسب ارزش های آنها ظاهر می شود و سپس به کشورهای دیگر گسترش می یابد _ بوجود می آید.

پیامد بکارگیری این استانداردهای رسمی می تواند سبک خانه و حتی روابط درون خانه ها را تغییر دهد و این نکته ای است که افراد کمتر به آن توجه می کنند.

منابع:

فارسی:
- اژه، مارک (1387). نامکان ها : درآمدی برانسان شناسی سوپرمدرنیته، ترجمه منوچهر فرهومند ._ تهران: دفتر پژوهش های فرهنگی
- بهزادفر، مصطفی.(1386). هویت شهر(نگاهی به هویت شهر تهران)._ تهران: سازمان فرهتگی هنری شهرداری تهران. موسسه نشر شهر
- پاپلی یزدی و رجبی سناجردی، محمد حسین و حسین(1386). نظریه های شهر و پیرامون ._ تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها ( سمت )
- پاکزاد، جهانشاه.(1375). (( هویت و این همانی با فضا))، صفه، سال ششم، شماره22-21
- جهانگیری و دانشپور و رفیعی، محسن و عبدالهادی و امیررضا(1385). پست مدرنیته و نگرش های جدید معناشناختی در شهر و شهرسازی، فصلنامه فلسفی دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، شماره12 ،177-161 .
- حائری مازندرانی ، محمد رضا.(1387).خانه، فرهنگ، طبیعت.- تهران: مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری
- داوری، رضا.(1375).سنت، مدرنیته و پست مدنیته.- تهران: انتشارات صراط
- فکوهی، ناصر. (1383). انسان شناسی شهری ._ تهران: نشر نی
- فکوهی، ناصر.(1385).هویت و بی هویتی شهری، فصلنامه انسان شناسی، سال سوم، شماره4 ،16-3 .
- قاسمی، محمد علی(1383).هویت در فضای پست مدرن ( بررسی آراء چنتال موفی در باب هویت)، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال هفتم، شماره2 ، شماره مسلسل24، 274-255 .
- قره باغی، علی اصغر.(1380).تبارشناسی پست مدرن._ تهران: دفتر پژوهش های فرهنگی
- گروتر، یورگ کورت.(1386). زیبا شناسی در معماری، ترجمه جهانشاه پاکزاد و عبدالرضا همایون ._ تهران: دانشگاه شهیدبهشتی
- مدنی پور، علی.(1387). فضاهای عمومی و خصوصی شهر، ترجمه فرشاد نوریان .- تهران: شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری
- نوذری، حسینعلی.(1378). پست مدرنیته و پست مدرنیسم.- انتشارات نقش جهان
- نوربری شولتز، کریستیان.(1381). مفهوم سکونت: به سوی معماری تمثیلی، ترجمه آزاد محمود امیریار احمدی .- تهران: آگه
- وارد، گلن.(1383). پست مدرنیسم، ترجمه قادر فخر رنجبری وا بوذر کرمی ._ تهران: نشر ماهی، چاپ دوم
- ونتوری، رابرت(1357). پیچیدگی و تضاد در معماری، ترجمه محمود بشارتی راد و ماهان پزشکیان.- تهران: شرکت چاپ

انگلیسی:
Bachelard,G(1958),Poetics of Space:Boston,1964-
Haidegger,Martin.(1927),Being and Time:New York,1962-
Rybczynski,Witold.(1978),Home,A short History and Idea: Penguin Books-

The Representation of Post-Modern Identities in Urban Residential Areas
A Study on Iranian Cities

Abstract:
For a city to be defined within an area and become recognized, it needs a combination of semiology systems with other systems of forms, architecture and urban development. At the time, despite owning a historical identity embodied in their form and architecture, our cities have long been going down the path of shapelessness, whose face is more than anything visible in an architecture and urban planning, void of identity and entangled in avariciousness.
In this article, which looks at urban areas from a post modern point of view, we are attempting to explain the representation of post modern identities in urban areas based on a library research and a comparison of the current social conditions in Iran.Therefore, in this study the historical turns of events related to the issues of identity, urban areas, homes and dwellings are studied.
In the last part of this study, we are considering the mutual effects of man and environment and the ways it is materialized in residential areas and forms identities.

Key Words:
Post Modernism, City, Area, Dwellings, Identity
zeinab.javadnia@yahoo.com

نویسنده: زینب جواد نیا، گزارش ارائه شده به سمینار انسان شناسی پست مدرن
منبع: تارنما انسان شناسی و فرهنگ